COĞRAFYA KONULARI (COĞRAFİ KONUM VE YER KÜRENİN KOORDİNATLARI)

Coğrafi Konum

Herhangi bir noktanın dünya üzerinde kapladığı alana coğrafi konum denir. Özel ve matematik konum diye ikiye ayrılır. Bir ülkenin coğrafi konumu , o ülkenin tabii, beşeri ve ekonomik özelliklerini çok yönlü etkiler.

 ÖZEL KONUM

Herhangi bir yerin kıtalara, denizlere, dağ sıralarına, boğazlara ,komşu ülkelere, ulaşım yollarına, yer altı ve yerüstü kaynaklarına, siyasi bloklara göre olan konumu ve yükseklik değerleri özel konumudur.

ÖZEL KONUM ÜLKELERİN; jeopolitik konumunu, iklimini, nüfusun dağılışını, yerleşme şartlarını ,turizm faaliyetlerini, ulaşım imkanını, ekonomik faaliyetlerini etkiler.  

TÜRKİYE'NİN ÖZEL KONUMU VE SONUÇLARI

• Türkiye Asya, Avrupa ,Afrika kıtalarını birbirine bağlayan önemli bir kavşak noktasında kurulmuştur.
• Asya –Avrupa arasında bir köprü durumundadır.
• Stratejik önemi olan boğazlara sahiptir.
• Petrol bakımından zengin ülkelere komşudur.
• Asya Avrupa arasındaki en önemli ticaret ve ulaşım yolları Türkiye’den geçer.
• Ortalama yükseltisi fazladır ve engebelidir. Bu durum tarım, nüfus, sanayi, ulaşım ve yerleşmeyi etkiler.
• Türkiye’nin gerçek yüzölçümü 814.578 km² , izdüşüm yüzölçümü ise 779.452 km²dir. Aradaki fark ülkemizin yüksek ve engebeli olmasından kaynaklanır.

****Not: Bir yerin gerçek yüzölçümü ile izdüşüm yüzölçümü arasında fark fazla ise  o yer engebelidir. Fark az ise  düzlüktür.

 MATEMATİK KONUM

Matematik konum:Bir yerin enlem ve boylamlara göre dünya üzerindeki yeridir. Bir başka ifade ile Ekvator’a  ve Greenwich ‘e göre konumudur.

Örneğin: Türkiye 36° -42° kuzey enlemleri ( paralelleri ) ile 26°-45° doğu boylamları (meridyenleri) arasındadır.

YERKÜRE’ NİN KOORDİNATLARI  

Paraleller

          Ekvatora paralel olarak 1°lik açı aralıklarıyla çizildiği varsayılan dairelerdir.  

          Özellikleri:

• Başlangıç paraleli Ekvator'dur ve en büyük paralel dairesidir (40.076km). Dünyanın şeklinden dolayı Kutuplara gidildikçe çevre uzunlukları azalır.  
• Birer derece aralıklarla geçerler.
• 90 tanesi Güney, 90 tanesi Kuzey Yarımküre'de olmak üzere toplam 180 tanedirler.
• İki paralelin arasındaki uzaklık  her yerde 111 km dir.  
• Paralellerin derecesi kuzey ve güneye doğru artar.

Paralel farkı ile uzaklık hesaplanabilmesi için bize verilen merkezler aynı meridyen üzerinde olmalıdır. Farklı meridyen yaylarında olduğunda açı farkı ortaya çıkar ve iki paralel arası 111 km den daha fazla olur. Paralel farkı bulunurken verilen merkezler aynı yarımkürede ise büyük olan enlem derecesinden küçük olan çıkarılır. Farklı yarımkürede olurlarsa enlem dereceleri toplanır.

A-B=? 50-20=30 paralel farkı 30 x 111= 3330 km E-D=? 35-15=20 paralel farkı 20x111=2220 km B+D=? 20 +15=35 paralel farkı 35 x 111=3885 km

ENLEM VE ETKİLERİ

ENLEM: Yerkürede herhangi bir noktanın ekvatora olan uzaklığının açı cinsinden değeridir.

• Güneş ışınlarının düşme açısı kutuplara doğru küçülür. Işınların atmosferdeki yolu uzar. Tutulma artar ve sıcaklık ta kutuplara doğru azalır.
• Denizlerin sıcaklığı ve tuzluluğu kutuplara doğru azalır.  
• Matematik iklim kuşakları oluşur
• Bitki örtüsü kutuplara doğru aralıksız kuşaklar oluşturur.
• Tarımın yükselti sınırı, Toktağan kar sınırı (Daimi kar sınırı), Orman üst sınırı kutuplara doğru azalır.  
• Akarsuların donma süresi kutuplara doğru uzar.
• Gece gündüz arasındaki zaman farkı kutuplara doğru artar.
• Dünyanın çizgisel dönüş hızı kutuplara doğru azalır.

Aynı Enlem Üzerindeki Merkezlerde Ortak Özellikler   

• Ekvatora ve kutuplara eşit uzaklıktadırlar.
• Güneş ışınlarını aynı açıyla alırlar.
• Gece- gündüz süreleri birbirine eşittir.
• Dünyanın çizgisel dönüş hızı aynıdır.
• Aynı iklim kuşağındadırlar. Fakat aynı iklim özelliği görülmeyebilir (özel konumdan dolayı).
• İki meridyen arasındaki mesafe aynıdır.

 

Meridyenler  

Ekvatoru dik olarak kesen ve kutuplarda birleşen hayali dairelere meridyen daireleri  denir 

          Özellikleri:

• Başlangıç meridyeni Greenwhic’ tir.
• Greenwhic’in 180 batısında ve  180 doğusunda olmak üzere 360 tane meridyen yayı vardır. Tam daire olarak 180 adettir.
• Aralarındaki uzaklık sadece Ekvator üzerinde 111 km’dir. Dünyanın şeklinden dolayı  Kutuplara gidildikçe bu uzaklık daralır. Örnek:Türkiye’de ortalama 85 km , Kutup dairelerinde 47 km dir.  *** Bunun sonucu olarak doğu-batı yönünde aynı mesafe gidildiğinde Kutuplara yakın yerde daha fazla meridyen geçilirken, Ekvatorda en az meridyen geçilir.
• İki meridyen arasında 4 dakikalık yerel saat farkı vardır.
• Kutuplarda birleştikleri için meridyen yayları eşit uzunluktadır.
• Aynı meridyen üzerindeki bütün noktalarda yerel saat aynıdır. Ayrıca  21 Mart-23 Eylül günlerinde de güneş aynı anda doğar ve batar.

BOYLAM VE ETKİLERİ

Boylam: Herhangi bir noktanın başlangıç meridyenine olan uzaklığının açı cinsinden değeridir.

          ETKİLERİ: Boylamın tek etkisi yerel saat farkları oluşturmasıdır.

YEREL SAAT hesaplamaları  

Yerel Saat: Bir yerin kendine özgü saatidir. Güneşin ufuk çizgisindeki konumuna göre belirlenir. Güneş ufuk çizgisinde en yüksek konuma geldiğinde o yerin yerel saati 12:00 dır. Cismin gölgesi en kısadır.  

Aynı yarım kürede ise büyük olan meridyen derecesinden küçük olan çıkarılır. Farklı yarım kürelerde ise toplanır.

A-B=? 25-10= 15° Meridyen farkı 15x4= 60 dk

E-D=? 8-5= 3º Meridyen farkı 3x4= 12 dk

B+E=? 10+8= 18° Meridyen farkı 18x4= 72dk=1:12

***Not: Dünyamız kendi ekseni çevresinde batıdan doğuya doğru döndüğü için doğudaki bir merkezde güneş erken doğar, erken batar. Batıdaki bir merkezde ise geç doğar geç batar. Sonuçta doğudaki bir meridyenin yerel saati her zaman daha ileridir.  

  SAAT DİLİMLERİ VE ULUSAL SAAT

Günümüzde yerel saatlere göre hareket etmek hem ülke içinde hem de ülkeler arası ilişkilerde sıkıntılar meydana getirir. Bunu önlemek için uluslararası saat sistemine geçilmiştir. Bunun için dünyamız 15°' lik meridyen yayları şeklinde 24 saat dilimine ayrılmıştır. Her saat diliminde de tam ortadan geçen meridyenin yerel saati ortak kabul edilmiştir. Saat dilimlerinde de başlangıç olarak Greenwich'in 7,5° doğu ile 7,5° batı meridyenleri alınmıştır.

Türkiye, ikinci ve üçüncü saat dilimlerinde yer almaktadır. Ancak biz bunlardan sadece birini kullanmaktayız.1978 yılına kadar topraklarımızın çoğunun yer aldığı ikinci saat diliminin( 30° Doğu meridyeni -İzmit) yerel saati ülkemizde ortak saat olarak kullanılmıştır. Bu tarihten sonra güneş ışığından daha fazla faydalanarak enerji tasarrufu sağlamak için ileri ve geri saat uygulamasına geçilmiştir.  İlkbahar-yaz dönemlerinde ileri (45° Doğu meridyeni-Iğdır), sonbahar-kış dönemlerinde geri saat (30° Doğu meridyeni -İzmit) uygulaması yapılmaktadır.

TARİH DEĞİŞTİRME ÇİZGİSİ

Tarih değiştirme çizgisi olarak 180 meridyeni kabul edilir. Bu meridyenin doğu tarafında batı meridyenleri, batı tarafında ise doğu meridyenleri bulunmaktadır. Dolayısıyla  doğu meridyenlerinin olduğu batısında bir gün ileri, batı meridyenlerinin olduğu doğusunda ise bir gün geridir.

Not: Tarih değiştirme çizgisi ve saat dilimleri ülke sınırlarına göre çizildiğinden meridyenlere tam uygun olarak uzanış göstermezler. Girinti-çıkıntı oluştururlar.

TÜRKİYE'NİN MATEMATİK KONUMU VE SONUÇLARI

• Kuzey Yarım Küre'de ılıman iklim kuşağındadır.
•  Doğusu ile batısı arasında 19°'lik boylam farkı vardır.    Bunun sonucu olarak 76 dk.lık yerel saat farkı vardır (19x4=76 dk.).
• Dört mevsim belirgin olarak yaşanır.
• Güneş ışınları hiçbir zaman dik açıyla düşmez.
• Yurdumuzda bir cismin gölgesi bütün yıl kuzeye düşer.
• Güney kıyılarımızın sıcaklığı kuzey kıyılarımızdan yıllık ortalamada 7-8°C daha yüksektir.
• Akdeniz'in tuzluluk oranı Karadeniz'den daha yüksektir.
• Kışın görülen yağışlar cephesel kökenlidir.
• Yurdumuza kuzeyden esen rüzgarların soğutucu, güneyden esen rüzgarların da sıcaklığı artırıcı etki yapması.
• Deniz turizmi en erken Akdeniz Bölgesi'nde başlar en uzun süre devam eder.
• Yıl içinde en uzun gündüz ve gecelerin yurdumuzun kuzeyinde yaşanması.