YAPILARINA GÖRE CÜMLELER KONU ANLATIMI

YAPILARINA GÖRE CÜMLELER

Temel Cümle

Bir cümlenin yüklemi temel cümledir. Cümlenin bildirmek istediği asıl yargı da bu cümleyle verilir. Diğer öğeler temel cümleyi açıklayan tamamlayıcı öğelerdir.

Örneğin;

“Akşama geleceğim.”


Yan Cümle


Tam bir yargı bildirmeyen, temel cümlenin bir öğesi durumunda bulunan ve kendi içinde değişik tamamlayıcı öğeler de alabilen söz öbeğidir.


Yan cümleler iki şekilde yapılabilir: Fiilimsilerle ve çekimli fiillerle.


• Fiilimsilerle yapılanlar:

Cümle içinde temel cümlenin bir öğesi olan ya da bir öğenin tamamlayıcısı olan fiilimsiler yan cümlecik yapar.

Örneğin;

“Öğretmen sınıfa girince herkes ayağa kalktı.”


“Bana fotoğrafını gönderen okuruma teşekkür ederim.”


“Karadeniz’de denize fazla açılmak tehlikelidir.”


“Davetime gelmeyişine çok üzüldüm.”

cümlelerinde altı çizili söz öbekleri fiilimsiyle yapılan yan cümleciklerdir.


• Çekimli Fiillerle yapılanlar :

Fiilin yüklem olabilmesi için çekimli olması gerektiğini söylemiştik. Ancak her çekimli fiil yüklem olmaz, bazen cümlenin tamamlayıcı öğesi olur. İşte bu durumda, yani çekimli bir fiilin bir öğe olduğu durumda, bu fiil yan cümlecik olur.

Örneğin;

“O da gelirse gideriz.”
“O bana, ben de geleceğim, dedi.”

1. Basit Cümle
İçinde yan cümlecik bulunmayan cümlelerdir. Bu cümleler tek bir yargı bildirir.


“Bu sıcakta evde oturulur mu?”

2. Bileşik Cümle


Tek bir yüklemi olan ve içinde yan cümlecik bulunan cümlelerdir. Yan cümlenin özelliğine ve yükleme bağlanışına göre değişik gruplara ayrılır.

a. Girişik Cümle

Yan cümleciğin fiilimsi olduğu cümlelerdir.

“Çocukların sağlıklı büyümesi için gayret gösterilmeli.”


b. Şart Cümlesi


Temel cümleye şart koşan bir yan cümlecikten oluşan cümlelerdir.
Yan cümle daima -se, -sa şart kipiyle çekimlenir.

“Bir kişi daha olursa kadroyu tamamlıyoruz.”


c. İlgi Cümlesi

Çekimlenmiş bir fiilden oluşan yan cümleciğin, temel cümleye “ki” bağlacıyla bağlandığı cümlelerdir. Temel cümle çoğu zaman “ki” den önceki öğedir.


“Anladım ki o da beni seviyormuş.”

d. İç İçe Bileşik Cümle


Cümle içinde bulunan başka bir cümlenin yüklemin bir öğesi durumunda bulunduğu ya da bir öğenin tamamlayıcısı olduğu cümlelerdir.

“İçeriye girerken duyduğum, dışarıda bekle, sözü beni korkuttu.”


3. Sıralı – Bağlı Cümle

En az iki yüklemi bulunan cümlelerdir.

“Kalktı, gitti.”


Eğer yüklemler birbirlerine bir bağlaçla bağlanmışlarsa buna bağlı cümle denir.


“Aradım, fakat evde yoktun.”


Sıralı cümlelerde yüklemlerin ortak öğesi bulunabilir. Bu tür cümlelerebağımlı sıralı cümle denir.


“Öğrenciler kitaplarını aldılar, çantalarına koydular.”

Sıralı cümlede yüklemlerin hiçbir ortak öğesi yoksa cümle “bağımsız sıralı cümle” adını alır.

“Çocuklar bahçede oynuyordu; anneleri onları bekliyordu.”