CANLILARI OLUŞTURAN BİLEŞİKLER

CANLILARI OLUŞTURAN BİLEŞİKLER

 

BESİNLER

Organik Besinler	Karbonhidratlar	Sindirilirler
	Yağlar	Sindirilirler
	Proteinler	Sindirilirler
	Vitaminler	Sindirilmezler
İnorganik Besinler	Mineraller	Sindirilmezler
	Su	Sindirilmezler

Enerji vericiler                  : Karbonhidrat, yağ, protein

Enerji verimi                     : Yağ, protein, karbonhidrat
Yapıcı-onarıcı                    : Protein, yağ, karbonhidrat
Düzenleyiciler                    : Protein, vitamin, mineraller, su
Açlık anında kullanım sırası  : Karbonhidrat, yağ, protein
Sindirim kolaylığı                : Karbonhidrat, protein, yağ
 

KARBONHİDRATLAR

C,H ve O 'den  meydana gelmiştir.3 çeşittir.

İki önemli görevi vardır.1)Enerji kaynağı 2)Yapısal madde(Bitkilerde çeperin yapısına,bütün

canlı hücrelerde de zarın yapısına katılarak görev yapar.ATP,DNA,RNA,NAD,NADP,FAD’ da bulunur.

1) MONOSAKKARİTLER

Sindirime uğramazlar.

Yalnızca ototroflar tarafından sentezlenir.

İçerdikleri C sayısına göre 2'ye ayrılırlar.

a) 5C'lu şekerler : Riboz, Deoksiriboz (Pentozlar)
b) 6C'lu şekerler : Glikoz, Galaktoz, Fruktoz (Hegsozlar)

Monosakkaritlerin difüzyon hızları şöyledir. Galaktoz > Glikoz > Fruktoz

Riboz      Þ ATP ve RNA'da bulunur.      Deoksiriboz Þ DNA'da bulunur.

Glikoz     Þ Bal,üzüm ve incirde bol bulunur.Açlık ve koma anında kullanılır.

Fruktoz   Þ Bal ve olgun meyvelerde bol bulunur.(=meyve şekeri)

Galaktoz Þ Süt ve süt ürünlerinde bol bulunur.(=süt şekeri).Tabiatta az bulunur. Hayvansal

      bir besin kaynağıdır.

2) DİSAKKARİTLER

İki monosakkaritin birleşmesinden meydana gelir.

Glikoz + Glikoz = Maltoz (meyve şekeri)

      Glikoz + Fruktoz = Sakkaroz = Sükroz (Çay = Pancar şekeri)
      Glikoz + Galaktoz = Laktoz (süt şekeri)

Maltoz ve sükroz bitkilerden, laktoz da hayvanlardan ve insanlardan sağlanır.

Disakkaritler arasında glikozit bağı vardır.

3) POLİSAKKARİTLER

Çok sayıda monosakkaritin birleşmesinden meydana gelir.

Glikoz + Glikoz + Glikoz +................................+ Glikoz = Nişasta

     Glikoz + Glikoz + Glikoz +................................+ Glikoz = Selüloz      + (n-1) H2O
     Glikoz + Glikoz + Glikoz +................................+ Glikoz = Glikojen                 
      -----------------------------------------------------------------
                                      n tane

Son ürünlerin farklı olmasının sebebi glikozların bağlanma biçimleridir.

 A) Nişasta

Bitkilerde glikozun depo şeklidir.

Düz zincirlidir ve alfa glikozit bağı ile bağlanmışlardır.

Suda az çözünür.İyot ile maviye boyanır.

Nişasta,lökoplastta depolanır.Yumru ve tohumlarda daha çok depolanır.

 B) Glikojen

Hayvanlarda glikozun depo şeklidir.

Dallıdır ve alfa glikozit bağı ile bağlanmıştır.

Suda çözünür.İyot ile kahverengiye boyanır.

En fazla karaciğer ve kaslarda bulunur,depo edilir.

 C) Selüloz

Bitkilerde yapı maddesidir.Çeperin yapısına katılır.

Düzdür ve beta glikozit bağı ile bağlanmıştır.

Suda çözünmez

Geviş getirenlerde ve termitlerde sindirilir.

YAĞLAR

C,H ve O'den meydana gelmiştir.Yapısındaki oksijen miktarı şekerlerdekinden azdır.

3 Yağ asidi + Gliserol = Yağ + 3 H2O                                                 

Ester bağı ile bağlanırlar.

Yağlarda çeşitliliği yağ asitleri sağlar.

Suda çözünmezler.Organik çözücüde çözünürler.(Alkol,eter gibi)

Isı ve darbeye karşı koruyucudur.

Yağların enerji verimlerinin çok olmasının sebebi karbon sayılarının çok olmasındandır.

Yağların 2. dereceden enerji verici olarak kullanılmasının sebebi sindiriminin çok zor

      olmasındandır.

Karbonhidrat ve proteinlerin fazlası yağa dönüştürülür.Bunun sebebi ise yağların enerji

      verimlerinin yüksek olması ve uzun süreli kullanılabilmesidir.

Solunumla yıkılmaları sonucunda fazla su açığa çıkarırlar.Onun için özellikle kış uykusuna

yatan,uzun süreli göç eden ve suyun az olduğu ortamlarda yaşayan hayvanlarda iyi bir depo ve enerji maddesidir. Aynı zamanda hafif olduğu için uçmada hayvana avantaj sağlar.

Yağ asitleri en basit lipitler olup,uzun karbon zincirlerinden oluşurlar.Karbonlar arasındaki

bağlar tek ise doymuş,çift ise doymamış yağ asitleridir.Doymamış yağlar bitkiseldir ve sıvıdır. Doymuş yağlar ise hayvansaldır ve katıdır.Doymamış yağların yüksek sıcaklık ve basınçta hidrojenle doyurulmasıyla margarin yapılır.

Oleik asit Þ zeytinyağında;          Linoleik asit Þ tohumlarda;    Butirik asit Þ tereyağında

      Steroid    Þ zarların yapısına katılır.Aynı zamanda vitamin ve hormon olarak iş görür.
      Fosfolipid Þ hücre zarı yapısına katılır.

PROTEİNLER

C,H,O,N ve bazılarında S,P bulunur.

Yapı taşları 20 çeşit aminoasittir.

a.a+a.a+a.a+..............................+a.a = Protein + (n-1)H2O

      --------------------------------------------                         
                                     n tane

Peptit bağı ile bağlanırlar.

DNA şifresi ile sentezlenen tek moleküldür.

Enzim,hormon ve hücre zarı yapısına katılır.

Solunumla ancak zor durumlarda yakılırlar.Solunum ürünleri H2O , CO2 , H2S , NH3 , üre

      ve ürik asittir.                   

Aminoasitler anfoter özellik gösterirler.

Proteinler virüslerden insanlara kadar bütün canlılarda yaşamsal rolleri olduğundan

      hücrelerde en çok bulunan organik moleküllerdir.

Proteinler enerjiyi hemen kaybettiklerinden dolayı 3. dereceden enerji kaynağıdır.

Proteinler vücutta enerji kaynağı olarak kullanılırsa vücutta zayıflama ve dengesizlik

      görülür.

Proteinler her canlı türüne özgü olup antijen özellik gösterirler.Yani farklı özelliğe

      sahip bir canlıya aktarıldığında antikor oluşumuna sebep olur.

VİTAMİNLER

Vücut direncini arttırırlar.

Enzimlerin yapısına katılırlar.

Düzenleştiricidirler,enerji vermezler,sindirilmezler.

Bir kısmı besinde bulunduğu şekliyle vitamin özelliğinde değildir.Bunlar vücuda

      alındıktan sonra vitamin özelliği kazanır.Bunlara provitamin denir.

Yağda eriyen vitaminler     A,D,E,K

      Suda eriyen vitaminler       B,C 'dir.

İnsan vücudunda     A,B,D,K sentezlenir.

      A           ÞÞÞ  karaciğerde
      B,K         ÞÞÞ  bağırsakta bakteriler tarafından
      D           ÞÞÞ  deride

A,D,K karaciğerde depolanır.Diğerlerinin fazlası atılır.

A vitamini    Þ Balık yağı,yumurta sarısı,süt,peynir,karaciğer,yeşil sebzelerde bulunur.
Þ Büyüme ve gelişmeyi sağlar,vücudu enfeksiyonlara karşı korur,gece körlüğünü önler.
B vitamini    Þ Tahılların kabuklarında,et,süt,karaciğer ve yeşil sebzelerde bulunur.
Þ Karbonhidrat,yağ ve proteinlerin vücut içinde kullanılmasında katalizör olarak görev yapar.Kansızlığı önler.
C vitamini     Þ Yeşil sebze ve meyvelerde bulunur.
Þ Bağ dokusunun oluşması için gereklidir.Skorbit hastalığını önler.Vücudu enfeksiyonlara karşı korur.
D vitamini    Þ Balık yağı,karaciğer,yumurtada bulunur.Ultraviyole ışınlarının etkisi ile deride üretilir.
Þ Vücuttaki Ca,P dengesini sağlar.Kemiklerin gelişmesini sağlar.Çocuklarda raşitizmi önler.
E vitamini     Þ Yeşil sebze,karaciğer,et ve bitkisel yağlarda bulunur.
                   Þ Üreme organlarının gelişmesini sağlar ve kısırlığı önler.
K vitamini     Þ Yeşil sebzeler,karaciğer ve yumurtada bulunur.Bağırsaktaki bakteriler tarafından sentezlenir.
                   Þ Eksikliğinde kanın pıhtılaşması gecikir.

MİNERALLER

İnorganik maddelerdir.Sindirime uğramazlar.

Enzimlerin yapısına katılırlar.Düzenleştiricidirler.

Minerallerin vücut içindeki görevleri şunlardır:

           1)Enzimlerin ve hemoglobinin yapısına katılır(Fe,P).
           2)Kemiklerin ve dişlerin gelişmesini sağlar(Ca,P,Mg).
           3)Vücut ve hücre sıvısının osmatik basıncını ayarlar(Bunlardan hücre içi sıvıda Na,Cl;
            hücre dışı sıvıda K,Mg ve P bulunur).

SU

İnorganik maddedir ve sindirime uğramaz.

Enzimlerin çalışması ve kimyasal reaksiyonların meydana gelebilmesi için su şarttır

         (ÖRNEK:Hidroliz )