OMURGALILAR

OMURGALILAR

Omurgalilar, sirtlari boyunca uzanan omurgalariyla tüm öbür hayvanlardan ayrilir. Omurga, kikirdaktan, kemikten ya da her ikisinden olusan iskeletlerinin en önemli bölümü ve temel eksenidir. Omurgalilar genellikle omurgasizlardan daha iri ve daha karmasik yapilidir.
Ilk omurgalilar yaklasik 510 milyon yil önce ortaya çikan ilkel baliklardir. Omurganin kaslarla hareket ettirilebilen esnek bir destek olusturdugu, böylece bu hayvanlarin hizli yüzmesine olanak sagladigi düsünülmektedir. Omurga ayrica, içindeki kanalda yer alan ve sinir sisteminin en yasamsal bölümlerinden olan omuriligi korur. Omurilik, gövde ve uzantilari ile beyin arasinda bir sinir köprüsü kurar.
Bu genis hayvan grubu baliklar, amfibyumlar, sürüngenler, kuslar ve memelilerden olusur.

MEMELILER (MAMALIA)
Yavrularini süt salgilayan gögüs bezleriyle beslediklerinden bu hayvanlara Mammalia adi verilmistir. Bu hayvanlar Jura'da memeli benzeri sürüngenlerden (Synapsida alt sinifinin Therapsida takimindan) ayri bir dal seklinde meydana gelmislerdir. Bu gruptaki hayvanlarin temel özelliklerinden birisi de tümünün vücudunda az yada çok sayida kilin bulunmasidir.
Memeliler üç ana gruba ayrilir. Bunlarin arasinda tekdelikliler yada yumurtlayan memeliler olarak taninan grup ornitorenk ve ekidnelerden olusur. Bu ilginç hayvanlarin yavrulari, kislar gibi yumurtadan çikar, ama sonra anne sütüyle beslenir.
Ikinci grupta keseliler yer alir. Keselilerin yavrulari çok az gelismis olarak dogar. Yeni doganlarin uzunlugu genellikle 6 santimetreyi asmaz. Baslica keseliler arasinda opossum, tasmanyaseytani, bandikut, kuskus ve kangru sayilabilir.
Eteneli memeliler en genis memeliler grubunu olusturur. Plasenta adiyla da taninan etene, annenin içinde gelisen ve yavru ile anne arasinda köprü kurarak dogana kadar yavruyu besleyen bir organdir. Eteneli memeliler baslica 10 grup altina toplanabilir:

Böcekçiller (Insectivora) en çok eski dünyada bulunmakla birlikte bir ölçüde Kuzey Amerika?ya da yayilmistir. Köstebekler, kirpiler ve sivrifareler en bilinen üyeleridir.
Yarasalar (Chiroptera), uçan memelileri kapsar. Hemen hemen bütün iri yarasalar meyveyle beslenirken, küçüklerinin çogu böcekleri avlar.
Primatlar (Primates) maymunlar ve insanlardan olusur. Gelismis beyinleri ve el becerileriyle dikkat çekerler.
Dissizler (Edentata) ya disten tümüyle yoksundurlar yada agizlarinda basit yapili birkaç dis tasirlar. Armadillo, karincayiyen ve tembelhayvan bu grubun üyeleridir.
Kemiriciler (Rodentia) tür ve birey sayisi en çok olan memelilerdir. Tür sayisi 4000?i asan memelilerin yarisindan çogunu kemiriciler olusturur. Kobay, fare ve siçanin yani sira oklukirpi, kunduz ve sincap da kemiriciler arasinda yer alir.
Etçiller (Carnivora) aslan, kaplan, pars, sirtlan, sansar, ayi, kedi, ve köpegi de içeren yirtici hayvanlardir. Denizde yasamaya büyük bir uyum gösteren foklar ve morslar ise genellikle yüzgeçayaklilar (Pinnipedia) adiyla ayri bir grupta toplanir.
Balinalar (Cetaca) hemen hemen tümüyle kilsiz, balik biçimdeki memelilerdir. Suyun disinda yasayamazlar. Gerçek balinalarin yani sira yunuslar ve musurlar da bu grupta yer alir. Mavi balina yasayan en iri hayvandir.
Filler (Proboscidea) günümüze yalniz iki türüyle ulasabilmis kara hayvanlardir.
Tektoynaklilar (Perissodactyla) at, esek, zebra, tapir ve gergedandan olusurlar. Toynaklar, bu ve sonraki grubun ayak parmaklarini çevreleyen, kalinlasarak baskalasima ugramis tirnaklaridir.
Çifttoynaklilar (Artiodactyla) deve, geyik, zürafa, sigir, antilop, keçi ve koyun gibi gevisgetirenlerin yani sira domuz, pekari ve suaygiri gibi gevisgetirme özelligi bulunmayan hayvanlari da kapsar.
KARAKTERISTIK ÖZELLIKLERI

1. Vücutlari genel olarak belirli zaman araliklarinda dökülen killarla kaplidir. Derilerinde ter, yag, koku ve süt bezleri gibi çesitli salgi bezleri bulunur. Bazi memelilerin vücut ve kuyruk kisimlarinda sürüngenlerinkine benzeyen pullar vardir.
2. Balinalar (Cetacea) ve Deniz inekleri (Sirenia) gibi deniz memelileri disinda kalanlarda dört üye vardir. Bu deniz memelilerinde arka üyeler kaybolmustur. Her bir üyede 5 veya daha az sayida parmak bulunur. Gerek üyeler ve gerekse parmaklar çesitli yasam biçimlerine göre, örnegin, yürümek, kosmak, tirmanmak, yüzmek, uçmak ve kaçmak gibi görevleri yerine getirecek sekiller kazanmislardir. Parmak uçlarinda boynuz yapisinda tirnak ve toynaklar, parmak altlarinda ise etli yastiklar mevcuttur.
3. Iskelet iyi bir sekilde kemiklesmistir. Kafataslarinda 2 oksipital kondil, boyunlarinda 7 tane omur bulunur. Kuyruklari uzun ve hareketlidir.
4. Her iki çenede de mevcut olan dislerin kök kisimlari çukurluklar içerisine gömülüdür. Disler beslenme durumlarina göre çesitli sekiller gösterir. Bazilarinda disler bulunmaz. Dilleri çogunlukla hareketlidir. Gözlerinde hareketli göz kapaklari, kulaklarinda etli bir dis kulak kismi bulunur.
5. Kalpleri 2 kulakçik ve 2 karincik olmak üzere 4 odaciklidir. Kuslarin tersine bunlarda yalniz sol aort kökü bulunmaktadir. alyuvarlari yuvarlak ve çekirdeksizdir.
6. Solunumlari yalniz akcigerlerle olur. Larinkste ses çikarmaya yarayan ses telleri bulunur. Kalp ve akcigerlerin yer aldigi gögüs boslugunu karin boslugundan ayiran ve diyafram adi verilen kasli bir bölme vardir. Böyle bir yapi memeliler disinda hiç bir hayvan grubunda görülmez (kuslardaki bölme kasli degildir).
7. Vücut sicakligi sabittir ve çevre kosularina bagli olarak degisiklik göstermez (Homoiothermus). Vücut sicakligi metabolizma sonucunda saglanir (endeterm). Vücut üzerinde bir kil örtüsünün varligi, deri altinda vücudu saran bir yag tabakasinin bulunmasi ve kirli kan ile temiz kan dolasiminin birbirlerinden tümüyle ayrilmis olmasi, vücut sicakliginin degismezligini saglayan özelliklerinden bazilaridir.
8. Sidik keseleri vardir ve bosaltim maddesi sivi haldedir.
9. Beyinleri gelismis, cerebrum ve cerebellum kisimlari oldukça büyüktür. Beyinden 12 çift sinir çikar.
10. Erkeklerinde bir kopulasyon organi (penis) mevcuttur. Testisleri genellikle karin boslugu disinda yer alan ve scrotum adi verilen torbalar içerisinde bulunur. Yumurtalari küçük ve kabuksuzdur. Yumurtanin gelismesi yumurta kanali (ovidukt)'nin degismesiyle meydana gelen döl yataginda (uterus) tamamlanir. Amnion, korion ve allantois gibi embriyonik zarlar mevcuttur. Genellikle embriyoyu uterusa baglayarak onun beslenmesini ve solunumunu saglayan bir plasenta bulunmaktadir. yavrular dogumdan sonra disi hayvanin süt bezlerinden salgilanan süt ile beslenir.

-Memeliler sürüngenlerden meydana gelmis olmalarina karsin onlardan bir çok yapisal farkliliklar gösterirler. Bu farkliliklarin en önemlileri sunlardir:
11. Memelilerde vücut örtüsü olarak pullar yerine killar bulunur. Yalniz bazi memelilerin vücutlarinda ve kuyruk bölgelerinde sürüngenlerden kalma bir özellik olarak hala pullar mevcuttur.
12. Memelilerin kafatasinda iki oksipital kondil bulunur (sürüngenlerde bir tane) ve beyin kutusu daha büyüktür.
13. Memelilerde gögüs boslugu ile karin boslugunu birbirinden ayiran kasli bir diyafram vardir
14. Memelilerde alt çene kemigi bir parça halindedir (sürüngenlerde çok sayida).
15. Memelilerde alt çene kemigi dogrudan kafatasi ile eklem yapmaktadir (sürüngenlerde quadratum ile eklem yapar).
16. Memelilerin orta kulaginda incus, malleus ve stapes olmak üzere üçlü bir kemik zinciri vardir (sürüngenlerde yalniz stapes karsiligi olan Columella iç kulakta bulunur, diger iki kemik çene ile birlesmistir).
17. Memelilerde belirli zamanlarda dökülen disler bulunur (sürüngenlerde disler belirli zamanlarda degistirilmez).
18. Memelilerde kalp dört odaciklidir ve yalniz sol aort kökü mevcuttur.
19. Memelilerde ses kutusu çok iyi gelismistir (sürüngenlerde körelmistir).
20. Memeliler yavrularini salgiladiklari süt ile beslerler.
21. Vücutlarinda killarin bulunmasi, görme, isitme ve koku alma duyularinin çok gelismis olmasi, beyinlerindeki cerebrum ve cerebellum kisimlarinin gelismisligine bagli olarak tüm faaliyetleri iyi bir sekilde koordine edebilmesi, ögrenme ve ögrenilen seylerin hatirda tutulmasina yarayan bir bellek olusumu ise memelilerin kuslardan daha evrim geçirmis olduklarini kanitlayan özelliklerdir.