İl Özel İdaresi

İl Özel İdaresi
1913 tarihli İl Özel İdaresi Kanunu (İdare-i Umumiye-i Vilayet Kanunu Muvakkatı), il özel idaresini şu şekilde tanımlamaktadır: İl, taşınır ve taşınmaz mallara sahip, kanunla belirlenmiş ve sınırlandırılmış özel görevleri gerçekleştirmekle yükümlü bir tüzel kişidir.

İl özel idareleri, Osmanlı Devleti döneminden kalan, ülke bütünlüğünün korunması endişesiyle, geliştirilmemiş, sadece sembolik görevler yapar duruma düşürülmüştür.
Yasayla verilen görevlerin hemen hepsi, merkezi yönetim tarafından üstlenilmiştir.

İl özel idarelerini geliştirmeden, sadece belediyeleri güçlendirmeye yönelik yerel yönetim reformu çabaları başarısız kalmaya mahkûmdur.

İl özel idaresinin üç organı vardır: İl genel meclisi, il daimi encümeni ve vali. İlk iki organ karar organı, vali ise il tüzel kişiliğinin yürütme organıdır.



Şimdi bunları incelemeye geçebiliriz:

1. İl Genel Meclisi
1913 tarihli Kanuna göre il özel idaresinin genel karar organı olan il genel meclisi, ilçeler adına seçilen üyelerden oluşmaktadır. İl genel meclisi üyelerinin görev süresi beş yıldır. Üye sayısı o il içindeki ilçe sayısına ve ilçelerin nüfusuna göre değişir. İl genel meclisi üyeliklerine genellikle partiler aday göstermekte ve onlar seçilmektedir.

İl genel meclisi, her yıl Mayıs ve Kasım aylarının ilk haftasında olağan olarak toplanır. Toplantı süreleri en çok otuzar gündür. Kasım ayı toplantısı dönem başı toplantısı olarak kabul edilir. Yasada öngörülen otuz günlük sürede görüşmeler sonuçlandırılmamışsa, meclis toplantısı 10 gün uzatılabilir. Yasa, uzatma sebebinin İçişleri Bakanlığı'na bildirilmesi zorunluluğu getirmiştir (md.111). Gerekli görüldüğünde olağanüstü toplantı yapılması da mümkündür (md.114).

İl Genel Meclisi'nin seçilmiş bir Başkanı yoktur. Başkanlık görevi aynı zamanda merkezin bir organı olan Vali tarafından yürütülmektedir.

İl genel meclisi, il özel idaresinin genel karar organıdır. Bu sıfatla, il özel idaresinin görev alanına giren konularda karar almaya yetkilidir. Bütçeyi ve kesin hesabı kabul etmek, vali tarafından sunulan faaliyet raporunu görüşmek, gereken hallerde görüş bildirmek meclisin görevleri arasındadır. İl genel meclisinin kararları, valinin onayıyla yürürlüğe girer. Vali yirmi gün içinde ya kararı onaylamak ya da Danıştay'a itiraz etmek yetkisinde sahiptir.

2. İl Daimi Encümeni
İl özel idaresinin ikinci karar organı, il daimi encümenidir. İl genel meclisi, her dönem başı toplantısında üyeleri arasından gizli oyla encümene beş asıl, beş yedek üye seçer. Encümen üyelerinin görev süreleri bir yıldır, yeniden seçilmek mümkündür.

Yasa, encümene seçilecek üyelerin ayrı ilçelerden olmasını öngörmektedir. İlçe sayısı beşten az olduğu takdirde, nüfusu en çok olan ilçeden iki üye seçilir. İl daimi encümenine vali veya görevlendireceği vali yardımcısı başkanlık eder. Başkan tarafından getirilmeyen konuda görüşme yapılamaz. Görüldüğü gibi, merkezi yönetim, il özel idaresinin ikinci karar organı üzerinde de etkili olmaktadır.
Vali, il daimi encümeni kararları üzerinde, il genel meclisine nazaran, daha sınırlı bir yetkiye sahiptir. Şöyle ki: Vali, mevzuata, kamu yararına ya da meclis kararlarına aykırı gördüğü kararların bir defa daha görüşülmesini isteyebilir. Encümen kararında 2/3 çoğunlukla ısrar ederse, bu halde encümen kararı kesinleşmiş olur. Vali, kesinleşen encümen kararının uygulanmasını durdurarak iptali için yargı mercilerine başvurabilir.

3. Vali
Vali, ilde hem genel idarenin başı, hem de il özel idaresinin yürütme organıdır. Merkez tarafından atanan vali, il özel idaresinin başında bulunduğundan bu mahalli idarenin merkezden bağımsızlığı, özerkliği azalmaktadır.
Özel İdarenin yürütme organı olarak vali, meclisin ve encümenin aldığı kararları yürütür. Genel meclise sunulacak olan bütçe ve çalışma programlarını hazırlar. Her iki organın, yani genel meclis ve encümenin gündemini düzenleyen Vali, il özel idaresi tüzel kişiliğini temsil etmektedir.
www.mahalli-idareler.gov.tr