Bergama Antik Kenti

Bergama Antik Kenti


Batı Anadolu’da Bakırçayın geçtiği ovanın kuzeyinde kurulmuş eski uygarlık merkezlerinden biridir. Denizden yüksekliği 60m. olup akropol 335 metrededir. Yapılan kazılarda ele geçen seramik parçalarından burada arkaik dönemde bir yerleşim olduğu anlaşılmaktadır.

Bergama kelime olarak sarp kayalık anlamına gelmektedir.

Tarihte ilk kez Xenophon “Onbinlerin Seferinde ( M.Ö. 400-399 )” geçer. Eski yazılı kaynaklar Bergama’yı bir süre Pers Kralı adını Eretrialı Gonylos’un yönettiğini söyler. M.Ö.334 yılında Pers Krallığı ile birlikte Bergama da Büyük İskender’in eline geçer. İskender’in ölümünden sonra generallerinden biri olan Lysimachos bir seferi sırasında buradan geçerken 9000 talentlik ( 1 talent 26 kilo altın ) hazinesini korumak için Bergama’nın komutanı olan Philetairos’a bırakır. Lysimachos ölünce Philetairos bu parayı kullanarak Bergama Krallığını kurar. Bergama 150 yıl boyunca Helenistik dönemin en parlak merkezlerinden biri olur ( 283-133)

Philetairos ( M.Ö. 283- 263) krallığını Marmara kıyılarına kadar genişletti. Yeğeni I.Eumenes ( M.Ö.263- 241 ) eldeki toprakları korudu ise de Galatlara karşı haraç ödemek zorunda kaldı. I. Eumenes’in oğlu I.Attolos ( M.Ö.241-197 ) Galatlara karşı başarıyla savaştı ve kral unvanını kullanmaya başladı. Attolos sanat ve kültüre meraklı idi. Kentin ilk güzel yapıları onun zamanında inşa edildi. II. Eumenes ( M.Ö. 197-159 ) Roma ile kurduğu yakın ilişkilerle Bergama krallığını Helenistik dönemin en güçlü devletlerinden biri haline getirdi. Dönem boyunca Bergama, eski dünyanın başta gelen kültür merkezleri arasında yer alıyordu. Kentin çok zengin bir kütüphanesi vardı. Akropoldeki en önemli ve en güzel yapılır II. Eumenes tarafından inşa ettirildi. Bu dönemde Brgama mimarlık ve heykeltıraşlık konusunda Helenistik dönemin önderi. II. Eumenes’in kardeşi II.Attalos ( M.Ö. 159-138 ) ve onuda oğlu III.Attalos ( M.Ö.138-133) izledi. III.Attalos ölümünden önce bir vasiyet ile Bergama Krallığını Roma İmparatorluğuna bağışladı.

Bergama Roma cağında da önemli bir merkez oldu. Kent Hristiyanlık döneminde bir piskoposluk merkezi olmuştur. İncil’de sözü edilen yedi kiliseden biri burada bulunuyordu. Bizans çağında kent yeni bir surla çevrildi ve bu surların yapılmasında Helenistik ve Roma kalıntılarındaki taş bloklar, heykeller ve kabartmalar kullanıldı. M.S 716’da bir süre Araplar tarafından işgal edilen kent 1330 yılında Türklerin eline geçti.

TROYAN TAPINAĞI:

Troyan tapınağı, 68x58 metre büyüklüğünde bir teras üzerinde yükselmektedir. Bu düzlük akropolün en yüksek yeridir. Daha önce burada bir Hellenistik dönem yapısının bulunduğu şüphesizdir. Tapınak yaptırılacağı zaman bu yer, Roma çağında adet olduğu üzere kemer ve tonoz şeklindeki alt yapılarla bir düzlük haline getirilmiş, tapınak onun üserine inşa edilmiştir. Tapınağın üç tarafı stoalarla çevrilmiştir. Tapınağın uzun kenarında 9, kısa kenarında ise 6 adet korinth düzeninde sütun vardır.

Tapınağın, Temenos’un tam ortasında yer alması Roma sanatının etkisini göstermesi bakımından önemlidir. Tapınağı Hadrian, selefi Troyan için yaptırmıştır. Burada her iki imparatora da tapınıldığı anlaşılmıştır. Çünkü tapınağın içinde Troyan’ın ve Hadrian’ın kolosal mermer heykellerinin başları bulunmuştur. Söz konusu eserler günümüzde Berlin Müzesi’ndedir.

AKROPOLİS:

Yukarı kent anlamına gelen akropoliste üç ayrı yerleşme görülür. Akropolün en yüksek ve korunaklı yerinde kral sarayları, tapınaklar ve su sarnıçları bulunmakta olup burada kral ailesi, kentin ileri gelenleri, aydınları, din adamları ve komutanları oturmaktaydı. Orta kentte ise tapınaklar, gymnasiumlar, temenoslar bulunmaktaydı. Aşağı kent ise halkın pazar alışverişi yaptığı bir yerleşme yeri idi.

Bergama antik kentinde araştırma ve kazılar 1874 yılında başlamıştır. Alman Mühendis Carl Humann antik parçalar bulmuş, 1878’de Alman Arkeoloji Enstitüsü kazılara başlamıştır. İsteği üzerine Carl Humann ölümünden sonra Akropolis’te gömülmüştür.1927’ye kadar süren kazılarda Akropolis ortaya çıkarılmıştır. Alman Arkeoloji Enstitüsü, Wolfgang Radt başkanlığında kazı ve onarımlar sürmektedir. Akropolis’te yer alan başlıca yapılar:


HEROON:

Özellikle Attalos I ve Eumenes II gibi önemli krallara gösterilen saygı ve onların tanrılara yaklaştığı inancı ile yapılan krallar kültünün kutsal yapısı Akropolün ana giriş kapısının sol yanında sütunlu bir avlu etrafında büyük bir yapı halinde inşa edilmiştir. Son şeklini Roma İmparatorluk Çağı'nda alan kare planlı kült odasının arka duvarına bir podyum yerleştirilmiştir. İçinde mezar bulunamayan Heroon'un batıdaki yoldan iki girişi vardır ve iç avluya uzun koridorlardan ulaşılır. Çevredeki evler gibi Heroon'un da kendine özel sarnıcı vardır.

KRAL SARAYLARI:

Hellenistik Çağ Bergama krallarının oturdukları saraylar ve bunlara bağlı yapılar akropolün doğu duvarı boyunca sıralanmıştır. Üst yapısı gösterişli olmayan sarayların planları peristyl'li ev tipindedir (Odalar sütunlu bir avlu çevresindedir.). Yazılı bir belge ele geçmemiş, genel buluntulara göre bu yapılar kral adları ile ilişkilendirilmiştir. En kuzeyde yer alan ve Bergama Krallığının kurucusu olan Philetairos'a ait (M.Ö.281-263) yapı grubu daha sonra kalede görevli askerler için kışla olarak değiştirilmiştir. Diğer yapı grupları kuzeyden güneye doğru Attalos I (241-197), Eumenes II (197-159) ve Attalos II (159-138) adlı krallara ait olarak tanımlanır. Saraylara ait iki sarnıçtan en büyük yapıya ait olanı akropol yolu üzerinde görülür. Bu sarayın gösterişli bir girişi vardır. Kale kapısının arkasındaki meydandan açık bir merdiven ile buraya gelinir.

ARSENAL:

M.Ö. III ve II. yüzyıllarda, özellikle korunmuş, Bergama Kalesi'nin en dıştaki alanda kuzey güney doğrultusunda uzanan beş magazin yapısı kurulmuştur. Burada bulunan ve bugün aşağı agorada korunan 13 farklı çapta 900 gülle mancınık biçiminde sapanlar ile atılırdı. Eski çağda da gülleler magazinler dışında depolanır, magazinlerde özellikle çabuk bozulan erzak ve tahıl saklanırdı. Üzerindeki ağırlığı taşıyabilmek için ızgara biçiminde birbirine yakın duvarlar halinde inşa edilen temellerde etkin havalandırma için yarıklar bulunuyordu. Çatıları kiremitle örtülü büyük ahşap galerilerden oluşan asıl magazinlerde yiyecek dışında kalede kalan savaş araçları da saklanırdı. Arsenalin güneydoğusundaki kral birliklerinin büyük kışlasının 32 taş sırasına kadar ayakta kalabilmiş kuzeydoğu duvarı Hellenistik Çağ tahkimatının en iyi durumda kalmış parçasıdır.

SU YOLLARI:

II.yy Roma İmparatorluk çağı'na ait olduğu düşünülen su yolları Arsenal alanının kuzey ucundan görülebilir. M.Ö. II.yy'da yapılan krallık zamanı su yolları 50-75cm uzunluğundaki 240 bin kadar toprak künkten oluşur. Kuzeyde Madra Dağı'ndan yaklaşık 45km aşarak üç yol halinde gelen su yolları Bergama'daki kale tepesinin karşısındaki bir tepe üzerindeki su haznesine uzanır. Buradan da toprak altına döşenmiş büyük taşlardaki deliklerden geçirilen yüksek basınçlı su yolu kurşun borularla üç vadi ve iki alçak tepeyi aşarak kuzey taraflarından Bergama Kalesi'ne ulaşmaktaydı.

ZEUS SUNAĞI:

Sunak M.Ö. 180-160 yılları arasında Galatlara karşı zafer kazandırdığı için Zeus adına yapılmıştır. 69x77 metre ölçülerinde olan sunağın dört bir yanı açık ve anıt her yerden rahatlıkla görülebiliyordu. Akropolis’in bu önemli ve en büyük yapısı Eumenes II tarafından inşa edilmişti. Sunağın mimari parçaları ve tüm kabartmaları 1871 yılında Alman mühendis Carl Humann tarafından bulunmuştur. Ele geçen parçalarla sunak Berlin Müzesinde orijinaline uygun bir şekilde tamamlanarak ayağa kaldırılmıştır. Bugün sunağın yerinde maalesef sadece podyumu görülmektedir. Sunak üç katlı bir podyum üzerinde yükselir. En altta metrelik bir podyumda bulunur ve 36.50x34.20 metre ölçüsünde 5 basamaklı bir krepis, onun üzerinde de at nalı şeklinde üç kademeli asıl yapı kısmı yükselir. Bunun alt katını bir podyum, orta katını kabartmalı friz ve üst katını sütunlar oluşturuyordu. 120 metre uzunluğunda 2.30m. yüksekliğindeki friz üzerinde kabartma halinde Tanrılarla, Gigantların savaşları anlatılmaktadır.

AGORA:

Akropolis’in güney ucunda Zeus Sunağının hemen altında Yukarı Agora bulunur. Agora dor düzeninde andazitten bir stoa ile çevrili idi. Stoalar Bergama’da adet olduğu üzere, tek katlı ön kısımları sütunlu salonlar halinde, üç katlı arka ve yan yüzler ise düz duvar şeklinde inşa edilmişlerdi; arka ve yan yüzlerin alt katlarında kapılar ve her iki üst katlarda da pencereler vardı. İki alt katta odalar ve depolar bulunuyordu. Agoranın sunağı meydanın batısındaydı.12mx6m ölçülerindeki bu tapınağın bugün yalnızca temelleri görünmektedir.

Aşağı Agora II.Eumenes zamanında kentin genişletilmesi sırasında yapılmıştır.

TİYATRO:

Dik bir yamaç üzerine kurulmuş, Hellenistik dönemin en etkileyeci mimari eseridir. 10.000 kişilik tiyatro, II.Eumenes döneminde yapılmıştır. Tiyatro terasına, güneyde yar alan üç kemerli kapıdan girilir. Sağında ve solunda dor düzeninde galeriler yer alır. Antik çağın en dik tiyatrolarından biridir. Sahne kısmı Hellenistik dönemde ahşaptı ve yalnız oyun günleri kuruluyor, sonra yeniden kaldırılıyordu. Sahne kısmının takılıp sökülen bir ahşap yapı oluşu, Bergama’da birkaç nedene dayanıyordu. Hellenistik dönemde mimari yapılar, doğa ile kaynaşarak uyum sağlıyorlardı. Tiyatroda yer alanlar dışarı ile olan ilişkilerini kesmek istemiyorlar, oturdukları yerden kenti ve ovayı seyretmeye önem veriyorlardı.

DİONYSOS TAPINAĞI:

İon düzeninde yapılmış olan tapınak, sunağı ile birlikte çok iyi korunmuş zengin profilli bir podyum üzerinde yükselmektedir. M.Ö.244 de yapılan tapınak, Roma çağında gelişen yeni bir mimari anlayış doğrultusunda yapılmıştır. Caracalla döneminde (M.S.211-217) büyük ölçüde mermer olarak yenilenmiştir. Daha sonra burada Caracalla’ya “Yeni Dionysos” olarak tapınılmıştır.

DEMETER TEMENOSU (KUTSAL ALANI):

Demeter kutsal alanı yaklaşık 100x50 metre ölçüsünde büyük bir dikdörtgen teras üzerinde yer almaktadır. Bulunan yazıtlarda tapınağın Philetairos ve kardeşi Eumenes tarafından anneleri Boa için yaptırıldığı belirtilmektedir.Bugünkü kalıntıları Roma Çağı’na denk gelmektedir. Demeter kültünün gereklerinden olan bir çeşme ve kurban çukuru bulunmaktadır.

BERGAMA KÜTÜPHANESİ :

Kuzey stoaların doğu tarafına bitişik olan yapı, ünlü kütüphanedir. Bergama kütüphanesi, II.Eumenes zamanında yapılmıştır. Kütüphanenin okuma salonu, doğu bölümünde bulunan ayak, bir oda idi. Rafların duvara dayanmadan durmaları için boşluklar kullanılmıştır. Bu önlem kitapların rutubetten korunması için alınmıştır. Bu salonda binlerce el yazmasının bulunduğunu gösteren bulgular vardır. El yazmaları, büyük ölçüde şaplanmış derilerden meydana geliyordu. Bugünkü kitaplar şeklinde ya da katlanmış halde raflara dikine konuluyordu. Eski yazarlarca Bergama kütüphanesinde 200.000 cilt bulunduğu bildirildiğine göre geri kalan yazmaların öteki üç odada ve daha başka yerlerde olduğu düşünülmektedir. Okuma salonu olarak kullanılan bu büyük odanın tavanı ahşap ve semerdam şeklinde idi. Yan duvarların üst kısmında açılmış olan pencerelerden ışık alıyordu. Kütüphanenin arkasında büyükçe bir evin kalıntılarına rastlanmaktadır. Akropol’ün bugün kullanılan yolu bu evin ortasından geçmektedir. Batıdaki basamak günümüzde yapılmıştır.


GYMNASİONLAR:

Yazıtlardan alınan bilgilere göre, alttaki terasın çocuklara (Paides) ortadaki terasın delikanlılara (Epheboi), üstteki terasın gençlere (Neoi) ayrıldığı bilinmektedir. Üç Gymnasion da M.Ö. 344 de inşa edilmiştir.


ROMA KENTİ:

Bergama Çayı ile Asklepion arasında kalan bölgede Roma çağı yerleşmesine ait 50.000 kişilik amphitiyatro Bergama Çayı üzerinde kurulmuştur. Ayrıca Bergama’da Hellenistik ve Roma dönemlerine ait tümülüsler vardır.


www.izmirturizm.gov.tr