Çoklu Zeka Yaklaşımı Konu Özeti Zekanın bilinen ve klasik tanımı olan sadece dil ve matematik zekasını dikkate alan tanımlamanın yerine zeka, bireyin bir çok alanda, müzikte, sporda, dansta, iletişimde, doğada, resimde ürün ve performans ortaya koyma yeteneğine göre yeniden tanımlanmıştır. Gardner'e (1983) göre zeka, bir veya daha kültürel yapıda değeri olan bir ürüne şekil verme ya da problemleri çözme yeteneğidir. Diğer anlatımla zeka, problem çözme kapasitesi veya değerli bir ya da birden çok kültürel yapı ürünü ortaya koyma kapasitesidir. Piaget ise zekayı çevreye uyum sağlama yeteneği olarak açıklamıştır. Zekaya ilişkin geleneksel yaklaşımlar ile çağdaş yaklaşımlar arasındaki farklar: Geleneksel Yaklaşımlar • Zeka bölümü • Niceliksel • Gerçek yaşamdan soyutlama • Dışsal güdüleme • Ölçme • Sayıllaştırma • Doğuştan gelir ve sabittir. • Bireyleri gruplama Çağdaş (Yeni) Yaklaşım • Çoklu zeka • Niteliksel • Gerçek yaşam etkinliklerine dayalı olma • İçsel güdüleme • Yorumlama, betimleme • Zeka potansiyeli • Değişebilir ve geliştirebilir. • Bireyleri tanıma, keşfetme Zeka Alanlarının Gelişimini Etkileyen Faktörler: • Kalıtım ve çevre etkileşimi • Tarihsel ve kültürel faktörler • Kaynaklara ulaşma şansı • Coğrafi faktörler • Ailesel faktörler • Durumsal faktörler Çoklu zeka yaklaşımı öğretim uygulamalarında ve öğrenmede her zeka alanının belirli oranlarda kullanılması ilkesine dayanmaktadır. Her öğrencinin güçlü olan zeka alanlarının geliştirilmesi değil, farklı olan birden fazla zeka alanlarının güçlendirilerek öğretimde etkili hale getirilmesi üzerinde durmaktadır. Başlıca zeka alanları ve bu alanların temel özellikleri aşağıda verilmiştir. Çoklu zeka kuramının en önemli sayıltısı "Her çocuğun bir veya birkaç alanda gelişim potansiyeline sahip olmasıdır." Ve bu yaklaşımın temel dayanakları şunlardır: • İnsanlar bütün zeka alanlarına değişik miktarlarda sahiptir. • Herkesin farklı bir kişiliği, karakteri ve zeka profili vardır. • Öğretim sürecinde öğrencilerin baskın olan zeka alanlarına göre değil, birçok zeka alanını işlevsel yapan öğretim teknikleri geliştirilmelidir. • Bireyler kendi zekalarını arttırma ve geliştirme yeteneklerine sahiptirler. • Zeka çok yönlüdür ancak kendi içerisinde bir bütündür. • Zeka başkalarına öğretilebilinir. • Zeka güçlendirilebilir. • Çeşitli zeka alanları bir arada ve belli bir uyum içinde çalışırlar. • Kişisel altyapı, kalıtım, kültür, inançlar ve tutumlar zekanın gelişiminde etkilidir. • Çoklu zeka yaklaşımında ölçme ve değerlendirme, öğretmen - öğrenci - veli işbirliği ile yapılır ve ağırlıkla öğrenci gelişim dosyaları (portfolyo) kullanılır. • Öğrenmeyi gerçekleştirmenin farklı (çoklu zeka alanlarına bağlı) yolları vardır.
ZEKA ALANLARI TEMEL ÖZELLİKLER ÖĞRETİM ETKİNLİKLERİ Mantıksal / Matematiksel Zeka Temel özellikleri • Sayısal ve mantıksal yapıları kavrama • Mantıksal düşünme • Tümevarımsal ve tümdengelimsel akıl yürütme • Sonuç çıkarma • Problem çözme • Hipotez kurma • İlişkileri bulma • Genellemeler, sınıflamalar yapma, soyut yapıları tanıma, bağlantı ve ilişkileri ayır-tetme karmaşık hesaplamalar yapabilme, bilimsel yöntemi kullanma öğretim Etkinlikleri • Bulmaca ve problem çözme • Zihinsel hesap yapma • Bilimsel düşünme • Keşifler yapma • Sayılarla oyun oynama • Bilimsel Deneyler • Eleştirel düşünme • Gruplama ve sınıflama yapma • Araştırma yapma Sözel / Dilsel Zeka Temel Özellikleri • Sözcükleri yazılı, sözlü ifade edebilme • Dilin temel işlevlerini kullanabilme • Kelimelerin işlevlerini kullanabilme • Kelimelerin işlevlerine, anlamlarına, yapısına duyarlılık • Sözcüklerin anlamını kavrayabilme • Mizaha dayalı anlatım, Metalinguistik (dili araştırma için kullanma) analiz Öğretim Etkinlikleri • Hikaye, öykü anlatma, makale yazı yazma • Konferans • Beyin fırtınası Bedensel / Ktaesıtefrik Zeka Temel Özellikleri • Bireyin vücut hareketlerini kontrol etmesi Duygu ve düşüncelerini ifade etmede, problem çözmede beden dilini ve vücudunu kullanabilmesi Öğretim Etkinlikleri • Rol oynama, drama • Dans • Spor • Gezi ve gözlem • Yapma ve açıklama Görsel / Uzamsal Zeka Temel Özellikleri • Görsel ve uzamsal dünyayı doğru algılayabilirle, algıladığını günceleştirebilme • Üç boyutlu bir nesneyi görmeden zihninde canlandırabilirle • Renkler, şekiller, desenler, grafikler resimler ve görsel sembolleri öğretim Etkinlikleri • Resim, grafik, matriks yapma • Görsel sunumlar • Sanat etkinlikleri • Görsel düşünme uygulamaları • Aktif imgelem • Hayalgücü • Zihinde canlandırabilirle • Uzayda yol / yer bulma Mteiksel/Riümse! Zeka Temel Özellikleri • Ritim, ton ve tizler üretme • Ritim ve müziği kullanarak duyguları ifade etme öğretim Etkinlikleri • Şarkı söyleme, mırıldanma • Islık çalma • Ritim tutma Sosyal / Bireyler arasa Zeka Temel özellikleri • Diğer bireylerin isteklerini, güdülerini, tarzlarını, hareketlerini anlama ve tepkide bulunma • Diğer bireylerle işbirlikli öğrenme, grup çalışması, paylaşma, empati, sempati • İletişim becerilerini kullanma öğretim Etkinlikleri kurma • İşbirlikli öğrenme • Akran öğretimi • İletişim becerileri • Gözlem ve taklit • Empati, sempati Bireysel/ösel (İçe) Dönük - Zeka Temel Özellikleri • Kendini gerçekleştirebilme, kendi dünyasına erişebilme • Güçlü ve zayıf yönlerinin farkında olma • Duygularının farkında olma öğretim Etkinlikleri • Bireyselleştirilmiş öğretim • Öz saygı • Bireysel hedefler • Bireysel okuma, yazma • Proje yapma Doğa Zekası Temel özellikleri • Doğaya duyarlı olma • Çevreyi tanıma • Hayvan haklarına ilgili olma öğretim Etkinlikleri • Gezi - gözlem • Proje yapma Çoklu Zeka Kuramına Göre Başlıca Zeka Alanlan ve Uygun öğrenme ve Öğretme Etkinlikleri Şunlardır: Matematiksel / Mantıksal Zeka Bu zeka alanında mantık kuralları, sebep - sonuç ilişkilerini kurma, sonuç çıkarma, akıl yürütme ve sayısal işlem yetenekleri iyi olan bireyler yer alır. Sayıları kullanma, problem çözme, akıl yürütme yollarını kullanma, hipotez kurma, düşünceler arasındaki ilişkileri anlama yeteneklerini kapsar. Bilim adamları, matematikçiler, mühendisler, istatistikçiler bu tür zekaya sahiptir. Nesneyi tanımlamada, analiz etmede ve matematiksel konularda başarılıdırlar. Özellikleri: • Matematiksel problemleri rahatlıkla çö-zerler. • Grafik ve istatistik ifadeleri rahatlıkla yorumlayabilirler. • Teknolojiyi iyi kullanırlar. • Olayların oluşumu ve işleyişi hakkında araştırma yaparlar. • Satranç ve dama oynamayı, bulmaca çözmeyi, matematik dersini severler. • Sayılara, zamana, analitik düşünme (ne-den-sonuç ilişkilerinde) • Problemlere bilimsel çözümler üretme, deney tasarlama, neden-sonuç etkinlikleri, eleştirisel düşünme, kavram haritası yapma, denkleme dönüştürme başlıca öğretim faaliyetleridir. Sözel / Dilsel Zeka Sözcükleri yazılı ve sözlü olarak etkili biçimde kullanma, dilin temel işlevlerini kullanma, okuma-yazma, konuşma ve dinleme becerileri bu zeka alanının temel özellikleridir. Şairler, yazarlar, politikacılar ve gazeteciler dil zekasını en üst düzeyde sergilerler. Bilgiyi hatırlama, okuma, yazma, tartışma, başkalarını ikna etme konularında başarılı olma ve mizah, şiir, yaratıcı yazım ve hikaye anlatma konularında da isteklidirler. Özellikleri: • Şiir okuma ve yazma, hikaye anlatma konularında isteklidirler. • Konuşmalarında ikna edicidirler. • Okuduklarını kolay anlar, yorumlar ve hatırlarlar. • Okuma, yazma, dinleme ve tartışma yoluyla öğreniler. • Yaşlanna göre kelime hazineleri zengindir. • Dil bilgisini etkili kullanırlar. • Öykü yaratma, sunu yapma, kitap okuma, hikaye ve dergi okuma, mektup yazma başlıca öğretim faaliyetleridir. Bedensel / Kinestetik zeka Duygu ve düşüncelerini ifade etmede v« problem çözmede beden dilini ve vücudum iyi kullanma yeteneğidir. Mimarlar, dansçı lar, sporcular, el işleriyle ilgilenenler ve pan domim sanatçıları bu zeka alanına sahiptir Hız, denge, esneklik, koordinasyon, el bece risi vb. Özellikleri: • Söylenilenlerden çok yapılanları hatırlatırlar. • Hareketli olmayı severler. • Taklit etme yetenekleri güçlüdür. • Gördüğü bir nesneyi dokunarak inceleme ve analiz etme eğilimindedirler. • Uzun süre aynı yerde kaldıklarında hareket etme ihtiyacı duyarlar. • Motor becerileri gereken etkinliklerde başarılıdırlar. • Oyun ve dramalarda yer almaktan hoşlanırlar. • Bir ya da birden fazla sportif faaliyetlerde başarılıdırlar. • Rol yapma, drama, hareketsel oyunlar, gezi - gözlem başlıca öğretim yöntemleridir. Görsel / Uzamsal Zeka Uç boyutlu bir nesneyi görmeden o nesnenin görüntüsünü zihinde canlandırabilme, ayrıntıları fark edebilme yeteneğidir. Renkler, şekiller, desenler, grafikler, resimler ve görsel'semboller kullanılır. Denizciler, heykeltıraşlar, pilotlar, izciler, avcılar, mimarlar bu zeka alanına sahiptir. Uzaya, şekillere, yapılara, çizgilere ve renklere duyarlıdırlar. Özellikleri: • Yardım almaksızın yönlerini bulabilirler. • Gözlemleyerek ve görerek öğrenirler. • Şekilleri, detayları, renkleri ve yüzleri kolayca hatırlayabilirler. • Hayal güçleri kuvvetlidir. • İlginç üç boyutlu modeller ve yapılar oluşturabilirler. • Şekil kullanma, harita, grafik, resimlerle hikaye oluşturma, heykel yapma, çizme başlıca öğretim faaliyetleridir. Müziksel / Ritmik Zeka Müziği ve ritmi araç olarak kullanarak duygularını ifade ederler. Müzisyenler, orkestra şefleri, besteciler müzik zekası güçlü bireylerdir. Bu zeka alanına sahip bireyler melodilerdeki ritmi, tempoyu, hızı ayırt etme, enstrüman çalma, şarkı söyleme gibi etkinliklerden hoşlanırlar. Özellikleri: • Müzik aletlerini çalabilirler. • Şarkı sözlerini ve melodilerini rahat hatırlayabilirler. • Seslere duyarlıdırlar. • İnsan sesi, doğa sesi ve müziğe tepki gösterirler. • Şarkı söyleme, müzik aleti kullanma, ritim tutma başlıca öğretim faaliyetleridir. Sosyal / Bireyler arası Zeka Bireyler arası işbirlikçi öğrenme, paylaşma grup çalışması, duyguları ve düşünceleri algılama, etkili iletişim kurma yeteneğidir. Özellikleri: • İletişim becerileri yüksektir. • Ekip çalışmasında gönüllüdür. • Yakın ve samimi insan ilişkilerine girer. • Başkalarının duygu ve isteklerini dikkate alır. • Grup çalışmaları, tartışma teknikleri, proje çalışmaları, yarışmalar başlıca öğretim faaliyetleridir. Öze Dönük Zeka / tçe Dönük, Bireysel Zeka Bireylerin kendi duygularını ve düşüncelerini anlama, bireysel hedefler koyma, benlik değerleriyle ilgili özelliklere sahip olma durumudur. İnsan kendisini, ilgilerini ve yeteneklerini tanır. Özellikleri: • Bağımsız kalmayı ve çalışmayı sever. Yalnızlıktan hoşlanır. • Kendini gerçekleştiren birey olmaya çalışır. • Bireysel hedefler oluşturur. • Bireysel sorumluluklar alır. • Bireysel çalışma, bireysel okuma, bireysel yazma vb. çalışmalar yapar. • Amaçları belirgindir. • Bireysel başarılar peşinde koşarlar. • Zayıf ve güçlü yönleri hakkında gerçekçi yorum yaparlar. • Kendi kendine yetebilir. Özgüveni yüksektir. • Duygularını ve düşüncelerini açık ve net dile getirebilir. • Gazete makalesi yazma, kendi kendini değerlendirme, hislerini açıklama ve günlük tutma başlıca öğretim faaliyetleridir. Doğa Zekası Sonradan ilave edilen sekizinci ve son zeka alanıdır. Doğal kaynaklara doğaya, bitki ve hayvanlara ilgi duyan bireylerdir. Özellikleri: • Doğayı sever ve korur. • Hayvan beslemeye ve bitki korunmaya dönüktür. • Çevre temizliğine karşı duyarlıdır. • Okul dışı geziler, gözlem, müzelere gitme başlıca öğretim faaliyetleridir.