Maddelerin Sıkışma – Genleşme Özellikleri :
Doğada bulunan maddeler göründüğü gibi bütünsel (bütün gibi görünen) yapıda değildir. Doğada bulunan bütün maddeler taneciklerden oluşur ve bu taneciklerin arasında boşluk bulunur. Maddedeki tanecikler arasında bulunan boşluk miktarı maddenin haline göre değişir.
Katı haldeki maddeyi oluşturan tanecikler birbirlerine sıkıca bağlıdır ve taneciklerin arasındaki boşluk çok azdır. Katı tanecikleri arasındaki boşluk çok az olduğu için katılar sıkıştırılamazlar.
Sıvı haldeki maddeyi oluşturan tanecikler katılara göre birbirlerine daha zayıf bağlarla bağlıdır ve tanecikler birbirlerine daha uzaktır. Sıvı tanecikleri arasındaki boşluk katılara göre daha fazla olmasına rağmen sıvılar sıkıştırılamaz kabul edilirler.
Gaz halindeki maddeyi oluşturan tanecikler arasındaki boşluk katı ve sıvılara göre daha fazladır ve gaz tanecikleri birbirlerinden tamamen bağımsız olup gelişigüzel (rast gele) hareket ederler. Gaz tanecikleri arasındaki boşluk çok fazla olduğu için gazlar sıkıştırılabilirler.
Maddelerin sıkışma özelliği taneciklerinin arasında bulunan boşluk miktarına göre değişir. Maddenin taneciklerinin arasında bulunan boşluk miktarı da maddenin haline göre değişir. Katı, sıvı ve gaz halindeki maddelerin taneciklerinin arasında boşluk bulunmasına rağmen gazların taneciklerinin arasındaki boşluk miktarı fazla olduğu için sadece gazlar sıkıştırılabilirler. Katı ve sıvı haldeki maddelerin taneciklerinin arasındaki boşluk miktarı fazla olmadığı için katı ve sıvılar sıkıştırılamazlar.
Gaz halindeki maddeyi oluşturan tanecikler sıkıştırılabildikleri için tanecikler serbest kaldıklarında tekrar genleşebilirler (eski hallerine geri dönerler). Katı ve sıvı haldeki maddeyi oluşturan tanecikler sıkıştırılamadığı için tanecikler serbest bırakıldıklarında tekrar genleşemezler.
Doğada bulunan maddeler göründüğü gibi bütünsel (bütün gibi görünen) yapıda değildir. Doğada bulunan bütün maddeler taneciklerden oluşur ve bu taneciklerin arasında boşluk bulunur. Maddedeki tanecikler arasında bulunan boşluk miktarı maddenin haline göre değişir.
Katı haldeki maddeyi oluşturan tanecikler birbirlerine sıkıca bağlıdır ve taneciklerin arasındaki boşluk çok azdır. Katı tanecikleri arasındaki boşluk çok az olduğu için katılar sıkıştırılamazlar.
Sıvı haldeki maddeyi oluşturan tanecikler katılara göre birbirlerine daha zayıf bağlarla bağlıdır ve tanecikler birbirlerine daha uzaktır. Sıvı tanecikleri arasındaki boşluk katılara göre daha fazla olmasına rağmen sıvılar sıkıştırılamaz kabul edilirler.
Gaz halindeki maddeyi oluşturan tanecikler arasındaki boşluk katı ve sıvılara göre daha fazladır ve gaz tanecikleri birbirlerinden tamamen bağımsız olup gelişigüzel (rast gele) hareket ederler. Gaz tanecikleri arasındaki boşluk çok fazla olduğu için gazlar sıkıştırılabilirler.
Maddelerin sıkışma özelliği taneciklerinin arasında bulunan boşluk miktarına göre değişir. Maddenin taneciklerinin arasında bulunan boşluk miktarı da maddenin haline göre değişir. Katı, sıvı ve gaz halindeki maddelerin taneciklerinin arasında boşluk bulunmasına rağmen gazların taneciklerinin arasındaki boşluk miktarı fazla olduğu için sadece gazlar sıkıştırılabilirler. Katı ve sıvı haldeki maddelerin taneciklerinin arasındaki boşluk miktarı fazla olmadığı için katı ve sıvılar sıkıştırılamazlar.
Gaz halindeki maddeyi oluşturan tanecikler sıkıştırılabildikleri için tanecikler serbest kaldıklarında tekrar genleşebilirler (eski hallerine geri dönerler). Katı ve sıvı haldeki maddeyi oluşturan tanecikler sıkıştırılamadığı için tanecikler serbest bırakıldıklarında tekrar genleşemezler.
NOT : 1- Sünger, pamuk, yün gibi maddeler sıkıştırılabilmelerine rağmen bu maddeler katı
haldedir. Maddelerin sıkıştırılabilmelerinin nedeni ise bu maddelerin yapısında bulunan boşluklarda havanın bulunması ve havanın sıkıştırılmasıdır. Hava sıkıştırıldığı için madde sıkıştırılmış gibi görünür.
2- Katı ve sıvı haldeki maddeler hal değiştirerek gaz haline geçebildikleri için katı ve sıvı haldeki maddeler de taneciklerden oluşur.
3- Günlük hayatta kullanılan yangın söndürücüler, mutfak tüpleri, toplar, deodorantlar sıkıştırılmış gaz içerirler.
4- Maddeler bütünmüş (tek parça) gibi görünmesine rağmen bütünsel yapıda değildir. Bina tuğlalardan, tuğlalar kum yığınlarından, kum yığınları kum taneciklerinden, kum tanecikleri atomlardan oluşurlar.
5- Katı iyodun alkol çözeltisi mikrop öldürücü (antiseptik) özellik taşır ve tentürdiyot olarak kullanılır. Ayrıca, iyot denilen madensel tuz vücut için gereklidir. Fakat iyot, kimyasal madde olduğu için doğrudan tüketilemez. Vücuda besinler yoluyla alınması gerekir. (Deniz ürünleri, tahıl, yumurta, et, süt, ve iyotlu tuzlarda bulunur). İyot eksikliğinde büyüme yavaşlar, zeka geriliği ve guatr hastalığı oluşur.
6- İyot – alkol çözeltisinde, alkolü oluşturan tanecikler iyodun çevresini sarar ve iyodun alkole dağılmasını sağlar. Çözünme olayında iyot, taneciklerine ayrılarak alkolün her tarafına yayılır ve böylece alkol renklenir. Alkolün renklenmesi, renkli iyot taneciklerinin alkolün her tarafına yayılmasının sonucudur ve katılar da bu nedenle taneciklerden oluşurlar.
haldedir. Maddelerin sıkıştırılabilmelerinin nedeni ise bu maddelerin yapısında bulunan boşluklarda havanın bulunması ve havanın sıkıştırılmasıdır. Hava sıkıştırıldığı için madde sıkıştırılmış gibi görünür.
2- Katı ve sıvı haldeki maddeler hal değiştirerek gaz haline geçebildikleri için katı ve sıvı haldeki maddeler de taneciklerden oluşur.
3- Günlük hayatta kullanılan yangın söndürücüler, mutfak tüpleri, toplar, deodorantlar sıkıştırılmış gaz içerirler.
4- Maddeler bütünmüş (tek parça) gibi görünmesine rağmen bütünsel yapıda değildir. Bina tuğlalardan, tuğlalar kum yığınlarından, kum yığınları kum taneciklerinden, kum tanecikleri atomlardan oluşurlar.
5- Katı iyodun alkol çözeltisi mikrop öldürücü (antiseptik) özellik taşır ve tentürdiyot olarak kullanılır. Ayrıca, iyot denilen madensel tuz vücut için gereklidir. Fakat iyot, kimyasal madde olduğu için doğrudan tüketilemez. Vücuda besinler yoluyla alınması gerekir. (Deniz ürünleri, tahıl, yumurta, et, süt, ve iyotlu tuzlarda bulunur). İyot eksikliğinde büyüme yavaşlar, zeka geriliği ve guatr hastalığı oluşur.
6- İyot – alkol çözeltisinde, alkolü oluşturan tanecikler iyodun çevresini sarar ve iyodun alkole dağılmasını sağlar. Çözünme olayında iyot, taneciklerine ayrılarak alkolün her tarafına yayılır ve böylece alkol renklenir. Alkolün renklenmesi, renkli iyot taneciklerinin alkolün her tarafına yayılmasının sonucudur ve katılar da bu nedenle taneciklerden oluşurlar.
SORU : 1- Maddelerin sadece sıkışma özelliği ile madde tanınabilir mi?
2- Şırıngadaki hava sıkışıyorsa hava, bütünsel yapıda mıdır?
3- İçinde hava varken sıkıştırılan pistonun serbest bırakıldığında eski konumuna gelmesinin nedeni nedir?
4- Hava bütünsel yapıda olsaydı, içinde hava varken sıkıştırılan piston serbest bırakıldığında eski konumuna gelebilir miydi?
5- Araçlarda kullanılan hava yastıklarında gazların sıkışma özelliğinden nasıl yararlanılır?
6- Araçlardaki hava yastıklarının yaşam açısından önemi nedir?
3. Etkinlik : Maddelerin Özelliklerini Bulalım (Çalışma Kitabı – 49)
Amaç : Maddenin halinin özelliklerinin belirlenmesinin sağlanması.
Yapılacaklar : • Verilen özellikler incelenerek maddenin hangi halinin bu özelliğe
sahip olduğunu tespit etmek.
• Bir özelliğin maddenin farklı hallerinde de bulunabileceği belirtilir.
2- Şırıngadaki hava sıkışıyorsa hava, bütünsel yapıda mıdır?
3- İçinde hava varken sıkıştırılan pistonun serbest bırakıldığında eski konumuna gelmesinin nedeni nedir?
4- Hava bütünsel yapıda olsaydı, içinde hava varken sıkıştırılan piston serbest bırakıldığında eski konumuna gelebilir miydi?
5- Araçlarda kullanılan hava yastıklarında gazların sıkışma özelliğinden nasıl yararlanılır?
6- Araçlardaki hava yastıklarının yaşam açısından önemi nedir?
3. Etkinlik : Maddelerin Özelliklerini Bulalım (Çalışma Kitabı – 49)
Amaç : Maddenin halinin özelliklerinin belirlenmesinin sağlanması.
Yapılacaklar : • Verilen özellikler incelenerek maddenin hangi halinin bu özelliğe
sahip olduğunu tespit etmek.
• Bir özelliğin maddenin farklı hallerinde de bulunabileceği belirtilir.
4. Etkinlik : Şırıngadaki Hava (Çalışma Kitabı – 49)
Amaç : Maddenin bütünmüş gibi görünmesine rağmen taneciklerden oluştuğu fikrine
ulaşmalarını sağlamak.
Yapılacaklar : • Önce sıkıştırılmış havayı oluşturan tanecikler çizdirilir.
• Daha sonra pistonu çekilmiş şırıngaya, ilk şırıngada bulunan tanecikler çizdirilir. Bu taneciklerin sayısı ve büyüklüğünün önceki şırıngadakilerle aynı olmasına dikkat edilir.
• Gazların tanecikli yapıda olmasının ve tanecikler arasında fazla boşluk bulunmasının ne gibi yararlar sağladığı açıklanır.
Amaç : Maddenin bütünmüş gibi görünmesine rağmen taneciklerden oluştuğu fikrine
ulaşmalarını sağlamak.
Yapılacaklar : • Önce sıkıştırılmış havayı oluşturan tanecikler çizdirilir.
• Daha sonra pistonu çekilmiş şırıngaya, ilk şırıngada bulunan tanecikler çizdirilir. Bu taneciklerin sayısı ve büyüklüğünün önceki şırıngadakilerle aynı olmasına dikkat edilir.
• Gazların tanecikli yapıda olmasının ve tanecikler arasında fazla boşluk bulunmasının ne gibi yararlar sağladığı açıklanır.
5. Etkinlik : Maddeleri Modelleyelim (Çalışma Kitabı – 50)
Amaç : Maddelerin katı, sıvı ve gaz hallerini oluşturan taneciklerin
modellendirebilmelerinin sağlanması.
Yapılacaklar : • Evde kullanılan boncuk, ip, lastik gibi malzemelerle maddenin katı,
sıvı ve gaz hallerinin modelleri oluşturulur.
Amaç : Maddelerin katı, sıvı ve gaz hallerini oluşturan taneciklerin
modellendirebilmelerinin sağlanması.
Yapılacaklar : • Evde kullanılan boncuk, ip, lastik gibi malzemelerle maddenin katı,
sıvı ve gaz hallerinin modelleri oluşturulur.
2. Etkinlik : İyot Dağılınca Ne Olur? (Ders Kitabı – 90)
Amaç : Katı maddelerin taneciklerden oluştuğunu gözlemlemek.
Yapılacaklar : • Sınıfın yapısı ve malzeme miktarına göre gruplar oluşturulur.
• İyot ve alkolün kimyasal madde olduğu için koklanmaması ve dokunulmaması gerektiği belirtilir. İyot pens veya spatula ile alınır.
• Deney yapılmadan sonucun ne olacağının tahmin edilmesi istenir.
• Katı iyottan kopan küçük parçaların alkolü renklendirmesi gözlenir ve iyot ile alkolün taneciklerden oluştuğu fikrinin oluşması beklenir.
• – Sıvının renklenmesinin sebebi nedir?
– Alkol içine atılan katı iyot aynı büyüklükte kalıyor mu?
– İyot, alkole konulduğu bölgede kalıyor mu?
• Alkole dağılan renkli maddenin iyot tanecikleri olduğu, taneciklerin iyottan koptuğu, bu taneciklerin görülemiyor olmasının iyodun da görünemeyen taneciklerden oluştuğu sonucuna ulaşılır.
Amaç : Katı maddelerin taneciklerden oluştuğunu gözlemlemek.
Yapılacaklar : • Sınıfın yapısı ve malzeme miktarına göre gruplar oluşturulur.
• İyot ve alkolün kimyasal madde olduğu için koklanmaması ve dokunulmaması gerektiği belirtilir. İyot pens veya spatula ile alınır.
• Deney yapılmadan sonucun ne olacağının tahmin edilmesi istenir.
• Katı iyottan kopan küçük parçaların alkolü renklendirmesi gözlenir ve iyot ile alkolün taneciklerden oluştuğu fikrinin oluşması beklenir.
• – Sıvının renklenmesinin sebebi nedir?
– Alkol içine atılan katı iyot aynı büyüklükte kalıyor mu?
– İyot, alkole konulduğu bölgede kalıyor mu?
• Alkole dağılan renkli maddenin iyot tanecikleri olduğu, taneciklerin iyottan koptuğu, bu taneciklerin görülemiyor olmasının iyodun da görünemeyen taneciklerden oluştuğu sonucuna ulaşılır.
3. Etkinlik : Şekere Ne Oldu (Ders Kitabı – 91)
Amaç : Katı maddelerin taneciklerden oluştuğunun fark edilmesini sağlamak.
Yapılacaklar : • Dereceli silindire yarısına kadar su konur ve suya şeker atılır.
• Şeker atılmadan su seviyesi işaretlenir.
• Şeker atıldığında su seviyesinin değişip değişmediğine bakılır.
• – Küp şeker aynı büyüklükte kaldı mı?
– Şeker suyun içinde nerede bulunuyor?
• Sonuca varalım kısmında;
– Şeker suda çözününce onu göremeyiz.
– Şeker çözündükten sonra dereceli silindirdeki su seviyesi değişmedi.
– Şeker tanecikleri, su taneciklerinin arasına girdi.
• Ders kitabındaki şekil inceletilir, şekerin suya konduğu ilk durum ve çözünmeden sonraki durumu karşılaştırılır.
• Su taneciklerinin şeker taneciklerinin etrafını sararak şeker taneciklerini birbirinden ayırdığı ve şeker taneciklerinin su taneciklerinin arasına girdiği belirtilir.
3. Alternatif Etkinlik : Bu Bardak Dolu mu? (Öğretmen Kitabı – 90)
Amaç : Çakıl ve kum tanesi ile maddeyi oluşturan tanecikler arasında
benzetme yapmak.
Yapılacaklar : • Bardağa çakıl taşları doldurulur.
• Çakıl taşı konan bardağa kum eklenip eklenemeyeceği sorulur.
• Çakıl taşı bardağı doldurduğu halde, kumun bardağa nasıl dolabileceği sorulur.
• Çakıl taşı ve kumun bardağı tamamen kaplayıp kaplamadığı sorulur.
• Bardağa su eklenip eklenemeyeceği denenir.
Amaç : Katı maddelerin taneciklerden oluştuğunun fark edilmesini sağlamak.
Yapılacaklar : • Dereceli silindire yarısına kadar su konur ve suya şeker atılır.
• Şeker atılmadan su seviyesi işaretlenir.
• Şeker atıldığında su seviyesinin değişip değişmediğine bakılır.
• – Küp şeker aynı büyüklükte kaldı mı?
– Şeker suyun içinde nerede bulunuyor?
• Sonuca varalım kısmında;
– Şeker suda çözününce onu göremeyiz.
– Şeker çözündükten sonra dereceli silindirdeki su seviyesi değişmedi.
– Şeker tanecikleri, su taneciklerinin arasına girdi.
• Ders kitabındaki şekil inceletilir, şekerin suya konduğu ilk durum ve çözünmeden sonraki durumu karşılaştırılır.
• Su taneciklerinin şeker taneciklerinin etrafını sararak şeker taneciklerini birbirinden ayırdığı ve şeker taneciklerinin su taneciklerinin arasına girdiği belirtilir.
3. Alternatif Etkinlik : Bu Bardak Dolu mu? (Öğretmen Kitabı – 90)
Amaç : Çakıl ve kum tanesi ile maddeyi oluşturan tanecikler arasında
benzetme yapmak.
Yapılacaklar : • Bardağa çakıl taşları doldurulur.
• Çakıl taşı konan bardağa kum eklenip eklenemeyeceği sorulur.
• Çakıl taşı bardağı doldurduğu halde, kumun bardağa nasıl dolabileceği sorulur.
• Çakıl taşı ve kumun bardağı tamamen kaplayıp kaplamadığı sorulur.
• Bardağa su eklenip eklenemeyeceği denenir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder