Basit sözcüklere örnekler verir misiniz?

YAPILARINA GÖRE SÖZCÜKLER

YAPILARINA GÖRE SÖZCÜKLER



I- BASİT SÖZCÜKLER

Yapım eki almamış sözcüklerdir. Genellikle kök halinde bulunurlar.



* Dün sizi aradım

dün (basit)

kök



siz - i (basit)

kök (-i hal eki)



ara - dı - m (basit)

kök (-dı Z.E / -m kişi eki)



* Öğrenci tahtaya bakıyordu.

tahta - y - a (basit)

Kök (-y k.h/ -a hal Eki)



bak - ıyor - du (basit)

kök (-ıyor Z.E/ -du Z.E)



II- TÜREMİŞ SÖZCÜK

Bir veya birden fazla yapım eki alarak oluşmuş sözcüktür. Bu sözcüklerde kökten yapım ekiyle türeyen sözcük yeni bir anlam

kazansa bile kökle anlam ilişkisi devam eder. Türkçe köklere, önce yapım eki sonra çekim eki getirilir.



* Şekerli çayı seviyorum.



şeker - li (Türemiş)

kök (-li Y.E)



* Kayak öğretmeni geliyor.



kay - ak (Türemiş)

Kök (-ak Y.E)



öğret - men - i (Türemiş)

Kök (-men Y.E / -i hal eki)





III- BİRLEŞİK SÖZCÜK

İki veya daha fazla sözcüğün birleşerek yeni bir anlam kazandığı sözcüktür. Birleşik sözcük oluşumları yönünden farklılıklar

gösterir.



1- Anlam Yönünden:

a) Sözcüklerden birinin anlamının yitirilmesiyle oluşan birleşik sözcükler :

kara + ciğer

ateş + böceği

dülger + balığı

düş-e - yazdım



b) Her iki sözcüğün anlamının yitirilmesiyle oluşan birleşik sözcükler:

kaba + kulak

su + çiçeği

kadın + budu

deve + tabanı





2- Tür Yönünden

c) Aynı türden sözcüklerin birleşmesiyle oluşan birleşik sözcükler:

kadın + budu (isim+ isim)

Çanak + kale (isim +isim)

Vezir + köprü(isim + isim)

dedi + kodu (eylem + eylem)



d) Aynı türden olmayan sözcüklerin birleşmesiyle oluşan birleşik sözcükler:

bastı + bacak (eylem+ isim)

sivri + sinek (sıfat +isim)

sarı + kanat (sıfat +isim)

al + bastı (isim + eylem)



e) Tür değişimiyle oluşanlar birleşik sözcükler :

bu + gün (zarf) (sıfat +isim )

biçer + döver (isim) (eylem +eylem)



3- Tamlama Görünümünde olanlar

a) İsim tamlaması görünümünde olanlar:

horozibiği

kadınbudu

kuzukulağı

devetabanı



b) Sıfat tamlaması görünümünde olanlar:

kabakulak

sarıkanat

cingöz

Eskişehir

4- Ses Değişimi Yoluyla Oluşanlar

a) Ses eklemesi yoluyla oluşanlar:

hissetmek [ his-(s)- etmek ]

affetmek [ af-(f)- etmek ]

hakketmek [ hak-(k)- etmek ]



b) Ses düşmesi yoluyla oluşanlar:

hapsetmek [ hap(i)s+etmek ]

kaynana [ kay(ı)n+ana ]

pazartesi [ pazar+(er)tesi ]





ÇÖZÜMLÜ ÖRNEKLER



ÖRNEK 1 (ÖSS-1997)

Çağdaş (I) sinemanın ünlü (II) örneklerinden birini dün gece televizyonda izlerken korkulu (III) dakikalar (IV) yaşadım (V) .





Bu cümledeki numaralanmış sözcüklerin hangisinde birden çok yapım eki vardır?



A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.



ÇÖZÜM: I nolu sözcük (-daş); II nolu sözcük (-lü); III numaralı sözcük (-u) ve (-lu); V numaralı sözcük (-a) yapım eklerinin alırken IV numaralı sözcük yapım eki almamıştır. Bu durumda yanıt (C) dir.







ÖRNEK 2 (ÖYS-1996)

* "İçimizde yaşça en büyüğümüz oydu."



Bu cümlede geçen "yaşça" sözcüğüne -ca (-ce, -ça, -çe) ekinin kattığı anlam, aşağıdakilerin hangisinde görülmektedir?



A) Kapıyı yavaşça açıp odaya girdim.

B) Sonunda gönlünce bir ev bulabildi.

C) Onu iyice şişmanlamış buldum.

D) Kendisini ötekilerden bilgice üstün görüyordu.

E) Ondan aylarca bir haber alamamıştım.



ÇÖZÜM: (-ce) eki sözcüğe (bakımından, yönünden) anlamını katmış ve (yaş bakımından, yaş yönünden) anlamını oluşturmuştur. Aynı anlam (bilgi yönünden, bilgi bakımından) biçiminde (D) seçeneğindeki cümlede vardır. Bu nedenle yanıt (D) dir.







ÖRNEK 3 (ÖSS-1991)



Aşağıdaki cümlelerin hangisindeki altı çizili sözcük, birden çok yapım eki almıştır?



A) Ödül, sanatçının son eserine verildi.

B) Bunları sizin sokaktaki çiçekçiden aldım.

C) Kapıdaki nöbetçiye sizi sordum.

D) Yarın tatlıcının önünde buluşacağız.

E) Köşedeki balıkçıya taze balık gelmiş.



ÇÖZÜM:Sadece "tatlıcının" kelimesinde iki adet yapım eki vardır. "Tat" köküne "-lı" ve "cı" yapım ekleriyle "-nın" çekim eki getirilmiştir. Buna göre yanıt (D) seçeneğidir.





ÖRNEK 4 (ÖSS-1990)

Ağaçların çiçeklenip (I) ekinlerin (II) büyümeye başladığı (III) günlerde köyüne gider, çocukluk (IV) günlerini (V) sanki yeniden yaşardı.



Bu cümledeki altı çizili sözcüklerden hangisinin kökü, sözcük türü bakımından ötekilerden farklıdır?





A) I

B) II

C) III

D) IV

E) V



ÇÖZÜM:Altı çizi sözcüklerin köklerine baktığımızda "çiçek, baş, çocuk, gün" sözcükleri ad, "ekmek" ise eylemdir. Buna göre, doğru yanıt (B) dir.

kaynak:http://aydinmutlu.8m.com





ÖRNEK - 5

Aşağıdaki cümlelerin hangisindeki altı çizili sözcük hem yapım hem de çekim eki almıştır?





A) Aralarında sıkı bir dostluk vardı.

B) Dalgalı denizde yüzmek tehlikelidir.

C) Kapıda bir yabancı var.

D) Dün sokaklar çok kalabalıkmış.

E) İnatçılar çevrelerinde pek sevilmezler.





ÇÖZÜM: "inat" isim köküne "çı" yapım eki ve "lar" çekim eki gelmiştir. "Dost, dalga" sözcük köklerine yalnızca yapım eki, "kapı, sokak" sözcük köklerine ise yalnızca çekim eki gelmiştir. O halde hem yapım hem çekim eklerinin yer aldığı (E) seçeneği sorunun yanıtıdır.