MAYOZ BÖLÜNME 8.sınıf ortaokul konu anlatımları

8.SINIF
DERS 3
ÜNİTE I: HÜCRE BÖLÜNMESİ VE KALITIM
KONU: KALITSAL HASTALIKLAR-MAYOZ
Akraba Evliliği Neden Sakıncalı?

Kromozomlar vücuda ait özelliklerle birlikte kalıtsal  hastalıklarında taşınması ve aktarılmasında etkilidir. Bu hastalıkların en yaygın olanları renk körlüğü, hemofili, albinoluk, şeker hastalığı, altı parmaklılık, yapışık parmaklılıktır.

Kalıtsal hastalık taşıyan birinin aynı hastalığı taşıyan biriyle evlenmesi sakıncalıdır. Evlenecek insanlar sağlıklı olsalar bile ailenin diğer veya önceki bireylerinde kalıtsal hastalık görülmüşse, hastalık genini taşıma ihtimalleri yüksektir.

Akraba olan insanlarda genetik yapı, akraba olmayan insanlara göre daha fazla benzerlik gösterir.

Çekinik genlerin akraba evliliklerinde homozigot olarak ortaya çıkma ihtimali daha yüksektir. Soylarında böyle bir kalıtsal hastalık bulunan bireylerin akraba evliliğinden kaçınması gerekir.

Kalıtım İnsanda Cinsiyeti de Belirler:

İnsan hücrelerinde 46 tane kromozom bulunur.Bu 46 kromozomdan 44 tanesi vücut özelliklerini, 2 tanesi cinsiyeti belirler.

Cinsiyet kromozomları şekillerinden dolayı “X” ve “Y” kromozomları olarak adlandırılır. Cinsiyet kromozomları kadında XX, erkekte XY’dir. Buna göre dişi ve erkekte kromozomlar;                 
                                                    DİŞİ          ERKEK
                                                  44+XX   ve   44+XY

Mayoz bölünmeyle oluşan üreme hücrelerinde 23 kromozom bulunur.

Anneden gelen gamet tek çeşittir; (22 + X)

Babadan gelen kromozomlar iki çeşittir; (22 + X) ve (22 + Y)

Annenin kromozomlarının cinsiyetin belirlenmesinde rolü yoktur. Cinsiyeti babadan gelen kromozomlar belirler.

Eğer babadan (22 + X) kromozomu gelirse çocuk kız, (22 + Y) kromozomu gelirse çocuk erkek olur.

Buna göre bebeğin erkek ya da dişi olma olasılığı % 50 dir.

Kalıtsal Hastalıklar
Renk körlüğü, hemofili, eşey kromozomları tarafından taşınan kalıtsal hastalıklardır. 
Bu hastalıklar X  kromozomu üzerindeki çekinik bir genle taşınır.

Renk körü hastaları kırmızı ve yeşil renkleri ayırt edemez.

Hemofili ise kanın pıhtılaşmama hastalığıdır.

Kızlarda hastalık oluşması için her iki X kromozomunda da hastalık geninin bulunması gerekir.

Eğer X’in birinde hastalık geni varsa buna taşıyıcı gen denir.

Erkeklerin taşıyıcı olma durumları yoktur. Hastalık geni varsa birey hastalıklı, yoksa birey sağlıklıdır.

Renk körlüğü

X^R = Normal kromozom

X^r = Renk körlüğünü taşıyan kromozom

X^RX^R = Normal dişi

X^RX^r = Taşıyıcı dişi

X^rX^r = Hasta dişi (renk körü)

X^RY = Normal erkek

X^rY = Hasta erkek (renk körü)

Hemofili:Hemofili hastalığı bir kanama olayında kanın geç pıhtılaşması ya da hiç pıhtılaşma görülmemesidir.

X^HX^H = Normal dişi

X^hX^H = Taşıyıcı dişi

X^h X^h = Hemofili dişi

X^HY = Normal erkek

X^hY = Hemofili erkek

ÜNİTE I:HÜCRE BÖLÜNMESİ VE KALITIM

MAYOZ BÖLÜNME

Mayoz bölünme eşeyli üreyen canlıların eşey (üreme ) hücrelerinde görülür.

Mayoz bölünme sonunda dört yeni hücre oluşur.

Oluşan yeni hücrelerin kromozom yapıları birbirinden farklıdır.

Mayoz bölünme ile kromozom sayısı yarıya iner.

Mayoz bölünme ile diploit (2n kromozomlu) hücreden haploid (monoploid, n kromozomlu) hücreler oluşur.

Dişi bireyde mayoz bölünme ile yumurta hücreleri, erkek bireyde sperm hücreleri oluşur.

Mayoz bölünme iki aşamada gerçekleşir:  

      a)  Mayoz-I           b) Mayoz-II

Mayoz bölünmenin canlılara kazandırdığı iki önemli özellik vardır:

1- Mayoz bölünme sonucunda oluşan hücrelerin birbirinden farklı olması ile canlıların çeşitliliği ve birbirine benzememesi sağlanır

2-Kromozom sayısı yarıya iner.

Örnek:İnsan vücut hücrelerinde 2n=46 kromozom vardır.Mayoz bölünme ile n=23 kromozomlu sperm ve yumurta hücreleri oluşur.
Yumurta ve sperm birleştikten sonra 2n kromozomlu bebeği oluşturan hücre meydana gelir.

Hücre mayoz bölünmeye başlamadan önce hazırlık evresi (interfaz) geçirir.

İnterfazda kromatitler kendini eşler ve kromozom sayısı iki katına çıkar.

Kardeş kromatitler birbirine sentromerlerle bağlıdır.

MAYOZ I:

Üreme ana hücrelerinde yarısı anneden yarısı babadan gelmiş 46 kromozom vardır.

Bu kromozomlarda aynı karakterden sorumlu olanlara eş kromozomlar (homolog   kromozomlar) denir.

Eş kromozomlar belirli noktalardan temas ederler.Bu olaya sinapsis denir.

Sinapsis sırasında eş kromozomlar arasında gen değişimi olur.Bu olaya crossing-over (parça değişimi)denir.
Bu olay aynı türün bireyleri arasında farklı karakterler ortaya çıkmasını sağlar.

Mayoz I de eş kromozomlar sentromerlerinden iğ ipliklerine bağlanır ve karşılıklı kutuplara çekilir.

Daha sonra sitoplazma bölünür ve n kromozomlu iki hücre oluşur.

MAYOZ II:

Mayoz I de oluşan haploit (n kromozomlu) iki hücre tekrar bölünür.

Mayoz II mitoz bölünmeye benzer.Ancak bir hazırlık evresi olmadığından ve kromozomlar kendini eşlemediğinden kromozom sayısı yarıya düşer.

Kromozomlardaki kardeş kromatitler birbirinden ayrılır ve n kromozomlu (haploid, monoploid) 4 yeni hücre (sperm veya yumurta) oluşur.

MİTOZ ve MAYOZ BÖLÜNMENİN FARKLARI

	MAYOZ	MİTOZ
1	Üreme hücrelerinde görülür.	Vücut hücrelerinde görülür.
2	n kromozomlu dört hücre oluşur.	2n kromozomlu iki hücre oluşur.
3	Oluşan hücrelerin gen yapısı ana hücreden farklıdır.	Oluşan hücrelerin gen yapısı ana hücre ile aynıdır.
4	Üremeyi ve canlılığın çeşitliliğini sağlar.	Tek hücrelilerde üremeyi, çok hücrelilerde yaraların onarılmasını ve büyümeyi  sağlar.
5	Eşeyli üremede görülür.	Hem eşeyli hem eşeysiz üremede görülür.