KUVVETLER -MIKNATISLAR 5.SINIF KONU ANLATIMI

DERS 1 
ÜNİTE: 3 KUVVET VE HAREKET
KONU: KUVVETLER-MIKNATISLAR
KUVVETLER

Temas Gerektiren Kuvvetler

Çevremizdeki cisimleri hareket ettirmek için itme veya çekme kuvveti uygularız.Sıraya oturmak için sandalyeyi çekmek, pencereyi açmak,  arabadan inmek için kapısını itmek  gibi.  

Cisimlere temas ederek (dokunarak) itme ya da çekme kuvveti uygularız. 
Bazen de hareket ettirmek istediğimiz cisimlere başka cisimleri temas ettirerek harekete geçiririz. 
Bilardo oynayan bir insan topu harekete geçirmek için isteka yardımıyla topa kuvvet uygular ve top hareket ederek bu kuvvetin etkisini diğer toplara  iletir.Topların hareketi için temas gerektiren kuvvet uygulanmıştır.

Rüzgârın cisimleri hareket ettirmesi de temas gerektiren kuvvet etkisiyle olmaktadır. (Hava moleküllerinin cisimlere çarpması)

Temas gerektiren kuvvet uygulayarak;

Duran cisimleri hareket ettirebiliriz. Hareket eden bir cismi durdurabiliriz. Vurma, bükme, sıkma, germe yoluyla cisimlerin şekillerini değiştirebiliriz. Kuvvetin etkisiyle sallanma, dönme, hızlanma, yavaşlama, yön değiştirme hareketleri meydana gelebilir.Topu yukarı doğru atmak için temas gerektiren kuvvet uygularız.
Uyguladığımız kuvvet yeterli değilse:

Cismi hareket ettiremeyiz.Hareket hâlindeki cismi durduramayız.Cismin şeklini değiştiremeyiz.

Temas Gerektirmeyen Kuvvetler

Havaya atılan topun ve yağmur damlalarının yere düşmesini sağlayan etki  yer çekimi kuvvetidir. Yer çekimi kuvveti bütün cisimleri yerin merkezine doğru çeker. Yer çekimi kuvveti yeryüzündeki tüm varlıklara etki eder. Varlıkların uzaydaki gibi uçuşmamasının nedeni yer çekimi kuvvetidir.

Bir mıknatısı toplu iğnelere yaklaştırdığımızda toplu iğneler mıknatısa doğru yönelerek ona yapışır.

Plastik bir tarağı veya ebonit çubuğu yünlü bir kumaşa sürterek küçük kâğıt parçalarına yaklaştırdığımızda kağıtlar tarağa yapışır.
Sonuç olarak yerçekimi kuvveti, mıknatıs ve tarak (veya ebonit çubuk) tarafından cisimlere temas gerektirmeyen kuvvet uygulanmıştır.

Mıknatıslar Hangi Maddeleri Çeker? 
Demir, nikel, kobalt gibi maddeleri çekme özelliği gösteren maddelere mıknatıs adı verilir.

Mıknatısın çekme özelliğine manyetik özellik denir. 
Mıknatısın çektiği demir, nikel, kobalt gibi maddeler de manyetik madde adı alır. 
Mıknatısın çekmediği maddeler manyetik olmayan maddeler olarak adlandırılır. 

Plâstik, kâğıt, silgi, porselen, tahta, alüminyum, bakır, taş, beton, sünger, cam manyetik olmayan maddelerden bazılarıdır.

          

Mıknatıslar demir, nikel gibi maddelere kuvvet uygulayarak çekmenin yanında birbirlerine de kuvvet uygular. Mıknatısların birbirlerine uyguladıkları itme-çekme kuvveti yukarıdaki şekilde gösterildiği gibidir. 

Aynı kutuplar birbirini iter.

Zıt kutuplar birbirini çeker.

Mıknatısın çekim kuvvetine manyetik kuvvet denir. Manyetik kuvvet, mıknatıslar uzaklaştıkça azalır. Mıknatıslar yaklaştıkça artar.

 

Mıknatıslarda iki kutup bulunur. 
Kuzeyi gösteren ucu N kutbu, 

Güneyi gösteren ucu S kutbu olarak adlandırılır. 

Bütün mıknatısların iki kutbu bulunur.

Mıknatısların Yapısı ve Özellikleri

Buzdolabı kapağında, hoparlarlörde, elektrik motorlarında mıknatıs kullanılır.Mıknatıslar doğal olarak bulunabildiği gibi yapay olarak da üretilir. 
Araç gereçlerde kullanılan mıknatıslar yapay mıknatıstır. Yapay (sunî) mıknatıslar çeşitli şekil ve yapıda olabilir.  
Yapay Mıknatıslar:

Çubuk mıknatıs, silindirik mıknatıs, at nalı mıknatıs, U mıknatıs, halka mıknatıs.

                                           

Bir çubuk mıknatıs ikiye bölündüğünde yine iki kutuplu iki küçük mıknatıs elde edilir. 

Bir mıknatıs kırıldığında oluşan parçalar mıknatısın tüm özelliklerini taşır. Her bir parça demir, nikel, kobalt gibi maddeleri çeker. Bu parçaları birbirine yaklaştırdığımızda aralarında itme ve çekme olur. Parçalardaki zıt kutuplar birbirini çeker, aynı kutuplar birbirini iter.

Mıknatıslanma

Metal bir cismi mıknatısa aynı yönde sürttüğümüzde cisim mıknatıslanır. O cisim de mıknatısın çektiği maddeleri çeker.

Metal kaşığı mıknatısla aynı yönde sürtelim. Sonra kaşığı toplu iğnelere yaklaştıralım. Kaşığın toplu iğneleri çektiğini görürüz.

Mıknatısların Kullanım Alanları

Hurdalıklarda büyük metal cisimleri kaldırmak için kullanılır.(elektromıknatıs)

Geri dönüşümü sağlanmak üzere toplanan kâğıtlar arasındaki metal parçalarını ayırmak için kullanılır.

Buzdolabı kapaklarında kullanılan mıknatıslar kapakların kapanmasını sağlar.

Bazı dolapların kapaklarında kullanılır. Kapaktaki demir parçası mıknatıs tarafından çekilir, kapak kapanır.

Çantaların kapaklarında da kolay kapansın diye mıknatıs kullanılır.

Fabrika bacalarından çıkan dumanlarda bulunan küçük metal parçaları mıknatıslarla tutulur. Böylece çevreye zarar vermesi önlenir.

Dikkat: Mıknatıslar, elektronik eşyalara zarar verebilir. Bu nedenle mıknatısları ve içinde mıknatıs bulunan nesneleri televizyon, bilgisayar, radyo, cep telefonu, disket, CD, banka kartlarından uzak tutmalıyız