KARAHANLILAR, KARAHANLI DEVLETİ, ÖZELLİKLERİ(840 – 1212)KONU ANLATIMI

KARAHANLILAR, KARAHANLI DEVLETİ, ÖZELLİKLERİ 

(840 – 1212)

-Türklerin göçebelikten yerleşik hayata başlamaları döneminde ortaya çıkmış ilk Türk devletidir.

-İlk kez Türk –İslam sentezini uygulayan devlettir.

-Kuruluş dönemi ile ilgili pek fazla bilgi bulunmayan Karahanlılar Devleti, Karluk, Çiğil, Yağma ve diğer Türk boylarından oluşmuştur.

-Devlet, 840 yılında Uygur Devleti'nin, Kırgızlar tarafından yıkılmasıyla Bilge Kül kadir han tarafından kurulmuştur.

-893 yılında Kaşgar devletin başkenti olmuştur.

-Bilge Hüsamettin Han'dan sonra devleti oğulları, Bazır Arslan Han ve Oğulçak Kadir Han yönetmişlerdir.

-Balasagun ve Taraz merkezli iki ana idari bölgeye ayrılan devlette; Bazır Arslan Han, Balasagun'da Büyük Kağan olarak ve Oğulçak Kadir Han Taraz'da Ortak Kağan olarak yönetimi paylaşmışlardır.

10. yüzyıl sonlarında Oğulçak Kadır Han'ın yeğeni Satuk'un (Satuk Buğra Han) savaş halinde bulundukları Samani sığınmacıların etkisi ile İslam'ı kabul etmesi devletin tarihinde yeni bir sayfa açmıştır.

-İslam'ı kabul eden sonra Abdülkerim adını alan Satuk Han, devletin sürekli savaş halinde olduğu Samaniler'den de aldığı destek ile amcasına karşı mücadele ederek devletin yönetimini ele geçirmiştir.

-İslamiyet'i devlet dini olarak benimseyen Satuk Han döneminde Karahanlı Devleti'nin tamamına yakın bir bölümü bu dine geçmiştir.

-Karahanlı Devleti ilk Müslüman Türk devleti olmuştur.

-Halife "Nasr Bin Ali" döneminde Abbasiler Karahanlıları Müslüman ülkesi olarak tanımıştır.

-Samanoğulları ile itilafta olan Karahanlılar, Gaznelileri destekleyerek Samanoğulları Devleti'ni yıkmıştır. Gazneliler ile Ceyhun nehri sınır olarak belirlenmiştir.

-Devlet 1042 yılında hanedan içindeki kavgalar sonucunda Doğu ve Batı Karahanlı devletleri olarak ikiye bölünmüştür.

-Batı Karahanlı Devleti; 1042-1212 yılları arasında hüküm sürmüş ve ilk başkenti Özkent olan devlet 1212 yılında Harzemşahlar tarafından yıkılmıştır.

-Önemli merkezleri ; Balagasun, Talas ve Kaşgar ve ilk hükümdarı Tamgaç Buğra Han olan Doğu Karahanlı Devleti ise 1211 yılında yıkılmıştır.

Karahanlılarda Yönetim Terimleri 

Tipin: Hükümdar oğlu

Muhtesib: Kadın

Tamgacı: Mühürdar

Ağıcı: Maliye işlerine bakan

Bitikçi: İç ve dış yazışmalara bakan

imga: Taşradaki gelir giderlere bakan(doğu karahanlılarda)

Amil: Taşradaki gelir giderlere bakan(batı karahanlılarda)

Kökyuk: Muhtar

Eşkinci: Ulaşım ve posta işlerine bakan

Karahanlı Hakanları 

Bilge Hüsamettin.(840-893)

Oğulcak Han ve Arslan Han (880-940)

Abdülkerim Satuk Buğra Han (940 - 955)

Baytaş Musa Han (955 - ?)

Nasr Bin Ali Han (? - 999) (Halife müslüman devlet olarak Karahanlıları tanıdı.)

I. Ahmed Han (999 - 1017)

Mansur Han (1017 - 1024)

II. Ahmed Han (1024 - 1031)

Yusuf Han (1031 - 1032)

Süleyman Han (1032 - 1060)

Karahanlı Devleti, Aral Gölü'nden Batı Çin ve Moğolistan adacıklarına kadar uzanan bir coğrafyada hüküm sürmüştür ve sonradan Sivas’a taşındılar

Karahanlılar’ın Türk Tarihine Katkıları 

-İlk Müslüman Türk devletidir.

-Tam anlamıyla Türk ulusal kimliğine sahiptir. Türklerden başka boylar yoktur.

-İlk Türk-İslam sentezi eserler ünlü kervansaraylar ortaya çıkmıştır

-Milli benliklerini korumak için Türkçeyi resmi dil olarak kullanmışlar, Uygur lehçesini geliştirip edebi eserler ortaya koymuşlardır: Divanı Lügait Türk, Kutadgu Bilig, Atabetül Hakayık, Divanı Hikmet.

-Türklük bilinciyle hareket etmişlerdir.

-Devlet yönetimi Göktürklerle aynıdır. Batıyı değil Doğuyu yönetmek ayrıcalıktır. Doğu hükümdarları Buğra; batı hükümdarları Arslan olarak adlandırılmıştır.

Kültür ve Uygarlık

-Kaşgarlı Mahmut İslam'ın kabulü sonrasında Karahanlılar Arap abecesini benimsemişlerdir.

-"Ribat" adı verilen kervansaraylar yapılmıştır. Tuğla ve kerpiç ağırlıklı olduğu için günümüze enkazları kalmıştır. Türk-İslam sentezi olarak Kümbetler ilk bu dönemde görülür.

-Yusuf Has Hacib'in Kutadgu Bilig(Mutluluk Bilgisi), Kaşgarlı Mahmud'un Divanü Lügati't-Türk(Büyük Türk Sözlüğü), İmam-ı Ebü'l-Fütuh Abdülgafur'un Tarih-i Kaşgar(Kaşgar'ın Tarihi) adlı çalışmaları bu dönemin en önemli yapıtlarıdır.

Ordu Yapısı 

Ordu iki temel birimden oluşurdu:

1. Hassa Ordusu

2. Eyalet Ordusu

10 kişilik orduya otağ,100 kişilik orduya haly,1000 kişilik orduya subaşı denilirdi. Mola yerlerine de "TOY" denilirdi.