ÖZGÜL ÖĞRENME GÜÇLÜĞÜ (ÖÖG) OLAN ÇOCUKLARDA AİLE REHBERLİĞİ

ÖZGÜL ÖĞRENME GÜÇLÜĞÜ (ÖÖG) OLAN ÇOCUKLARDA

AİLE REHBERLİĞİ
Değerli anne ve babalar.Çocuğunuzun okulda öğrenme konusunda çeşitli özel güçlükler ve sorunlar yaşadığını fark ediyorsanız lütfen bu yazımızı dikkatli takip edin.Çocuğunuzun öğretmeni şikayetçi ise, elinizden geldiği kadarıyla yardımcı olmanıza rağmen sonuç değişmiyorsa, çocuğunuzda özel öğrenme güçlüğü olabileceğini hiç düşündünüz mü.Şunu öncelikle bilmeniz gerekir ki sorunun ana nedeni çocuğunuzun tembelliği değil muhtemelen yapısal bozukluktan kaynaklanan özel öğrenme güçlüğü olabilir.
Özgül Öğrenme Güçlüğü Nedir ?
Özgül öğrenme güçlüğü olan çocuklar da gözlenen güçlükler çeşitlilik gösterebilmektedir. Okul çağı çocuklarının % 10 ‘unda özgül öğrenme güçlüğü görülmektedir.Bu çocukların ise %20’sin de dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu da görülmektedir. Çocuğun yaşadığı başarısızlıklar ve hayal kırıklığı sonucunda, ÖÖG’üne sıklıkla duygusal,sosyal ve aile içi sorunlar da eşlik eder.Özgül öğrenme güçlüğün de dinleme,konuşma,okuma,yazma,matematik ve akıl yürütme vb konulardaki görülen güçlüklerle kendini gösteren çok boyutlu bir tür bozukluktur.Daha çok merkezi sinir sisteminin işleyiş bozukluğundan kaynaklanan yapısal bir bozukluktur.Çocuğunuzu daha iyi tanıyıp anlayabilmeniz için onun yaşadığı güçlüklere ve bu güçlüklerin yaşantısını nasıl etkilediğini bir çok yönden bakarak incelemeniz gerekir.
Özgül öğrenme güçlüğü ,çocuğun sadece okul beceri ve başarısını değil hayatının tüm alanlarını etkilemektedir.Bu güçlük çocuğun sosyal,sportif etkinliklere katılmalarını,arkadaş ilişkilerini ve sonraki okul becerilerini yürütebilmelerini bütünüyle etkiler.Bu çocuklarda başlıca şu alanlarda çeşitli güçlükler görülür; Öğrenme Alanındaki Güçlükler:Bildiğiniz gibi öğrenme;algılama,organize etme,depolama ve gerekli durumlarda bilgiyi göstermeyi içeren bilginin kazanılması işlevidir.Bu tanıma göre önce bilgi beyne ulaşabilmeli(girdi),sonra da organize edilerek anlaşılmalı (bütünleme),ardından depolanarak(bellek) gerektiğinde dışarı verilmeli yani kullanılabilmelidir(çıktı). Özgül öğrenme güçlüğünde, öğrenme aşamalarından birinde veya birkaçında çeşitli aksama ve güçlükler yaşanmaktadır.Bunları şu şekilde sıralayabiliriz;
1-Girdi Sorunları: Çeşitli girdiler beyne beş duyu yoluyla ulaşıp beyinde işlenerek algılanırlar.Eğer çocuğunuz şekil ve pozisyona dayalı karıştırmalar yapıyorsa ;harf veya kelimeleri birbirine karıştırıyorsa ,ters görüyorsa,b yerine p,ev yerine ve okuyor veya yazıyorsa ,harf,kelime yada satır atlıyorsa,uzaklık,boyut,derinlik algılamada zorlanıyorsa görsel algı sorunları yaşıyordur. Sesleri yanlış algılıyorsa , sesleri ayırt edemiyor veya gerekli olan birine odaklanamıyorsa , cümleleri eksik yada yanlış algılıyorsa işitsel algı sorunları yaşıyor demektir.Dokunarak bir nesneyi tanımlayamıyorsa,şeklini,sayısını ayırt edemiyorsa dokunsal algı sorunları var demektir.Bu sorunlar okuma,yazma,yön bulma,basket atma,merdiven inme,çukur atlama,yada dağınık bir çekmeceden aradığı nesneyi bulmada,çok sesli bir ortamda söyleneni duyarak ayırt etmede ve anlamada,hızlı bir konuşmayı izleme ve bütünüyle algılamada zorlanmaya neden olurlar.
2-Bütünleme Sorunları:Bu aşamada algılanan bilgi sıralanarak kullanıldığı ortama göre yorumlanır(soyutlama),önceki bilgilerle bağlantı kurularak anlam kazanır.Bu süreçte bir sorun varsa çocuk duyduğu veya okuduğu metni veya öyküyü doğru sırada aktaramaz,harflerin dizgisini karıştırır,ayları veya günleri sırasıyla doğru olarak sayamaz,başını sonunu karıştırır. Kelimelerin kullanılış biçimlerine göre taşıdıkları farklı anlamları ayırt edemez,deyimler ve şakaları anlamakta zorlanırlar.İlgili konunun ana fikrini bulmada,çevre düzenlemede,yaşantılarını programlama da başarısızdırlar,yapamazlar.
3-Bellek(hafıza) Sorunları:Algılanıp kaydedilen bilgiler ilerde hatırlanıp kullanılmak üzere saklanırlar.Kimi zamanda kısa sürede bilgiyi kullanmamız(dikkatimizi sürdürdüğümüz süre içinde)gerekebilir.Ör;5-6 kelimelik bir cümleyi akılda tutarak yazabilmek,çarpım tablosunu veya bir şiiri ezberlemek,ödevleri akılda tutmak vb. Bu bilgiler birkaç tekrardan sonra kullanılmak üzere uzun süreli bellekte kaydedilirler.Bu çocuklar akşam ezberledikleri bir şiiri sabah okuyamazlar,sınıftan çıkarken hatırladıkları ödevlerini eve gelince unutabilirler.Bunun la beraber bir yıl önceki bir olayı,geçen yıllarda öğrendikleri bir bilgiyi daha rahat aktarabilirler.Çünkü bu bilgiyi kısa süreli bellekten uzun süreli belleğe aktarmışlardır da ondan.Çünkü bu çocuklar genellikle herhangi bir bilgiyi kısa süreli bellekten uzun süreli belleğe kaydetmede güçlük yaşamaktadırlar.Bu çocuklar akranlarının az tekrarla öğrendikleri(uzun süreli belleğe geçirebildikleri)bilgileri öğrenebilmek için çok daha fazla sayıda tekrarlar yapmaları gerekir.
4-Çıktı Sorunları:İnsanlar kazandıkları bilgileri konuşarak,yazıp çizerek veya çeşitli şekil ve davranışlarla dışarı aktarırlar.Bu çocukların kazanılmış bilgileri kullanmada sorunları vardır.Örneğin kendiliğinden konuşmalarda akıcı ve düzgün konuşup anlatabilirlerken,sorulan herhangi bir soruya aynı akıcılıkta cevap vermede zorlanırlar.Konuşma esnasında sorulan bir soruya uygun cevabı bulmada zorlanırlar.Yürürken,koşarken bir şeylere takılır,yalpalayabilirler.Yazarken çabuk yorulurlar,hatalı ve ağır yazarlar vb güçlükler yaşayabilirler.
5-Duygusal-Sosyal ve ailevi sorunlar yaşayabilirler:Özgül öğrenme güçlüğü olan çocuklar uzun bir zaman fark edilmeden gözden kaçırılabilirler.Zamanla derslerde başarısızlık ve ilgisizlik,kendini verememe,arkadaş ilişkilerinde problemler fark edilerek araştırılıp duygusal bir sorun yaşayıp yaşamadığı anlaşılmaya çalışılmalıdır.Çocukta , bezginlik,kendine güvensizlik,değersiz ve kötü hissetme,yeterli zekaya sahip olmadığını düşünme,fazla alınganlık,kavgacılık,dağınıklık vb ile bedensel yakınmalar(baş veya karın ağrısı,bulantı) ortaya çıkabilir.Bazen de sınıfta çeşitli ve yersiz komiklik ve hareketlerle yaramazlıklar yaparak dikkati çekmeye çalışabilirler.Çocuğun yaşadığı sosyal uyum sorunları okulla sınırlı kalmayıp ilişki bozuklukları tüm hayatını zorlaştırabilir.Bu çocuklar duyguları doğru anlama ve ayırt etmede , sınırlarını bilerek kendini kontrol etmede ,uyarı ve ikazları yerinde ve doğru algılamada güçlük çektikleri için uyumu bozulur ve işler kötüye gider.Kimi zamanda çevrelerini kontrol ve baskı altına alıp yönetimi ele geçirerek kendi isteklerini elde etme konusunda çevrelerini zorlarlar,yani sınır konulmasını engelleyebilirler.
Aile içi problemler,çocuğun başarısızlığı,bıkkınlık ve duygusal durumu sizlere de yansıyabilir.Başlangıçta bu sorunun varlığını kabullenme de zorlanır ve yanlış bir biçimde çocuğunuzun üstüne gidebilir,veya sorunu kabullenme aşamasında da neden ben ve çocuğumun başına geldi diye öfke ve hayal kırıklığı yaşayabilirsiniz.Bütün bu durumlarda çocuğu veya eşinizi suçlamadan anlayış ve işbirliği geliştirmeye çalışmanızın tek çıkar yol olduğunu unutmayınız.
Özgül Öğrenme Güçlüğü Tanısı Nasıl Konur:Bu konuda alanda tecrübeli okul psikolojik danışmanı,rehberlik araştırma merkezi uzmanları,alanda uzman çocuk psikiyatrisi vb tarafından dikkatli gözlem ve incelemelerden sonra konulabilir.Bu aşamada aile ve ilgili öğretmenlerle de işbirliği ve bilgi toplama önem taşımaktadır.Tanı sürecinde öncelikle çocuğun işitme ve görme duyuları ile ilgili bir yetersizliğinin olup olmadığı incelenerek olmadığı anlaşılmalı,zihinsel durumu ve okul başarısı değerlendirilmelidir.ÖÖG’tanısı alabilmesi için çocuğun zihinsel bir yetersizliğinin olmaması gerekir.Çünkü bu çocuklar normal veya normalin üstünde bir zekaya sahiptirler.
Özgül Öğrenme Güçlüğü (ÖÖG)İle Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğunun(DEHB) Benzer Ve Farklı Yönleri :Bu iki bozukluk farklı alanlardaki güçlükleri yansıtmakla beraber,bazen aynı anda görülebilmektedir.Gerek ayrı ayrı,gerekse bir arada görülseler de her iki bozukluğa özgü ayırt edici özellikler vardır.DEHB olan çocukların birçok özelliği ÖÖG olan çocuklarda da görülmesine rağmen DEHB bir ÖÖG değildir.DEHB olan çocuklarda her alandaki işlevler etkilenirken,ÖÖG olan çocukları güçlükleri tek bir alan yada birkaç alanda sınırlı olabilmektedir.Örneğin, ÖÖG gösteren çocukların sadece okuma becerilerinde,sadece yazma becerilerinde,sadece aritmetik becerilerinde işlev bozukluğu görülebilmektedir.
DEHB olan çocuklar,özellikle aşırı hareketlilik ön planda ise,küçük yaşlarda problem olarak fark edilebilirler.ÖÖG olan çocuklar ise okul çağında zihinsel kapasitelerinden beklenen okul başarısını gösteremediklerinden buna ilaveten uyum ve davranış problemleriyle fark edilmeye başlarlar.ÖÖG daha çok okul çağındaki çocuklarda görülen bir bozukluk olarak tanınmasına rağmen,aslında hayat boyu devam etmektedir.DEHB olan çocuklar da ise yaş ilerledikçe aşırı hareketlilik azalarak,dikkat eksikliği hayat boyu belli oranlarda devam edebilmektedir

Özel Öğrenme Güçlüğü Belirtiler:
Dikkat dağınıklığı, ifade edici dil sorunları, motor-hareket beceri sorunları, okuma, yazma, yazılı anlatım ve matematik becerilerinde yetersizliklerle sosyal uyum sorunları temel belirtileri oluşturur.
DEHB’da sıklıkla dil sorunları görülmez.Kaba motor aktivitelerinden çok ince motor becerilerinde güçlükler yaşarlar.Örneğin,düğme açıp kapama,kağıt kesme,ayakkabı bağını bağlama ve çözmede vb güçlükler yaşarlar.
Her iki durumda da dikkat problemleri görülmesine rağmen farklı boyuttadırlar. Dikkati seçici dikkat ve dikkatin sürekliliği olarak iki boyutta inceleyebiliriz. Seçici dikkati normal olan kişiler sadece ilgilenmeleri gereken şeyle ilgilenirken, dikkati dağınık kişiler, çevrelerindeki her şeyle ilgilenirler. ÖÖG olan çocuklar seçici dikkat sorunlarını DEHB olan çocuklara oranla daha sık yaşarlar, yani seçici dikkatleri daha yetersizdir. Örneğin, ders çalışırken ilgili yoğunlaşmaları gereken noktaları ayrımlaştıramazlar. Karışık bir çekmeceden veya çantalarından istedikleri nesneyi bulmakta zorlanırlar. Dikkatin sürekliliği (konsantrasyon) konusunda ÖÖG olan çocukların bir yetersizliği görülmezken, DEHB olan çocuklar bu konuda yetersizlik gösterir ve uzun süre bir konuyla ilgilenemezler.
Kısaca özetlemek gerekirse ; ÖÖG olan çocuklar da yapısal ve sinir sistemindeki işlev bozukluğuna bağlı olarak işitsel, görsel, dokunsal algı, ayrımlaştırma, bellek alanlarında yetersizlikler yaşamaktadırlar. Kelimelerdeki harf ve heceleri tanıma ve ayırmada güçlük yaşarlar.Örneğin, daha kelimesini baha olarak yazabilir veya okuyabilirler.Çok kelimesini koç olarak okuyabilir veya yazabilirler. Avuçlarına veya sırtlarına yazılan harf veya rakamları karıştırabilirler.
DEHB olan çocuklarda ise başarısızlık daha çok,bir konu veya duruma yoğunlaşmada yetersizlikleri nedeniyle okulda öğrenmeleri gereken bilgi ve becerileri edinememe , verilen görevleri zamanında yapamama,organize olamama,kendilerinden beklenen iş ve görevleri sırayla yapmaya sabredememe ile açıklanabilirler.

ÖÖG’ Olan Çocukların Anne-Babalarının Uygun Tutum ve Davranışları Neler Olabilir:
1-Öncelikle çocuğunuzun problemini kabullenin.Kendinizi,eşinizi,yakın akrabaları,çocuğunuzu suçlamaktan kaçının. Bu güçlüğün yapısal ve merkezi sinir sisteminin işleyiş bozukluğundan kaynaklandığını unutmayın.Çocuğu bu yetersizliğinden ve başarısızlığından dolayı yargılayıp suçlamayınız.
2-Başarılı olması için kesinlikle baskı yapmayın.Öncelikle başarabileceği basit iş ve ödevlerle başlayarak ileriki daha zor iş ve görevleri başarma isteğinin gelişmesini sağlamaya çalışın.
3-Uygulatacağınız disiplin kurallarını doğru seçerek kararlı ve tutarlı olunki onun kendisini güvende hissetmesini sağlayın,böylece sınırlarını bilmesine yardımcı olun.
4-Bu güçlüğün üstesinden gelebilmesi için ona psikolojik destek ve eğitim yöntemlerinden yararlanabilmesi için imkan sağlayın.
5-Pek çok iş ve görevi başarabilecek kapasitede olduğunu unutmadan ,yapamadığı iş ve görevlerde onu cesaretlendirin,destekleyin.Onun kendisini değerli hissetmesi,kendine güveninin gelişebilmesi açısından sizin desteğinizin çok önemli olduğunu unutmayın.
6-Çocuğunuzu okulla ilgili soru yağmuruna tutmayın.Zaten yetersiz olduğu bu alandaki başarısızlıklarını evde gündeme getirmeyin.Okulla işbirliğini öğretmeniyle sağlayın,başardıklarını sizinle paylaşmasına fırsat tanıyın,sabırlı olun ve beklemeyi bilin.
7-Okul ödevlerini planlamasına yardımcı olun,okulda uygulanan egitsel çalışmaları evde küçük parçalar halinde tekrarlayarak pekiştirmesine yardımcı olun.
8-Unutmayın ki bu güçlüğü olan çocukların bir kısmı işiterek,bir kısmı da görerek daha iyi öğrenirler.Daha iyi öğrendikleri bu alanı öğretmen ve uzmanlarla görüşerek belirleyin,ve eğitim yöntemlerini bu alanda yoğunlaştırmaya yardımcı olun.Örneğin,işiterek daha iyi öğrenen bir çocuğa ,konuyu size anlatarak veya okuyarak yardımcı olabileceğiniz gibi eğitim kasetlerinden yararlandırabilirsiniz.Eğer görerek daha iyi öğreniyorsa onun yazarak veya görsel materyaller izleyerek,örneğin bilgisayar yardımıyla öğrenmesine yardımcı olun.
9-Unutmayın ki onun da diğer çocuklardan ayrılan pek çok olumlu ve yeterli olabileceği alanlar vardır.Bunları keşfetmesine fırsat tanıyarak,yeteneklerini geliştirmesine yardımcı olun.
10-Diğer çocuklar gibi bu çocukların da öğrenmesini etkileyen önemli unsurlardan biride yapabildiklerini ona göstererek yaptıklarından zevk almasının sağlanmasıdır.Kolaydan zora doğru adım adım giderek başarısını destekleyin,ödev ve işlerini oyun gibi zevkli hale gelmesine yardımcı olun.
11-Çocuğun eğitsel tedavisi güçlük düzeyine göre en az 6 aydan birkaç yıla kadar sürebilir.Acele etmeden çocuğunuzdaki olumlu gelişmeleri belirleyerek bunları pekiştirmesine yardımcı olabilirsiniz.
12-Çocuğunuzu ana okulu dönemlerinden itibaren gözlemleyerek,onun sayısal kavramlarda aşırı zorlandığını,aşağı-yukarı-arka-ön,üst-alt,,alçak-yüksek,sağ-sol gibi durumları sürekli karıştırıyor ve öğrenmede zorlanıyorsa,sayı ve sembolleri,harf veya şekilleri kopyalarken zorlanıyorsa,sabah-öğlen-akşam gibi zaman kavramını karıştırıyorsa,kayboluyor veya yolunu ve yönünü bulmada sık sık zorlanıyorsa,saati,çarpım tablosunu,gün ve ayları,alfabeyi öğrenmede güçlük yaşıyorsa,toplama-çıkarma-bölme gibi işlemleri birbirine karıştırıyorsa…..
Bu saydığımız güçlüklerin her biri tek başına ÖÖG belirtisi olarak yeterli değildir.Önemli olan normal zeka düzeyine sahip çocuğun yaş ve sınıf düzeyinden beklenen bilgi ve beceri düzeyinin altıda bir başarı gösteriyorsa ,yukarda değinilen durumlar ÖÖG açısından önem kazanırlar.


Rehberlik ve Araştırma Merkezi Müdürlüğü.
Özel Eğitim Hizmetleri Bölüm Başkanlığı