Türkiye'de sanayi alanında kullanılan bitkiler ve yetişme ortamları

sanayi bitkileri nelerdir?

Pamuk: Eskiçağdan beri Anadolu’da tarımı yapılmaktadır. Pamuk bitkisinin meyvesine “koza” denir. Kozanın dışında lifler vardır. Bu lifler fabrika ve atölyelerde ince iplik halinde daha sonra da kumaş haline getirilir. Kozanın çekirdeği, margarin ve sıvı yağın ham maddelerindendir. Pamuk bu yönüyle dokuma ve besin sanayisinde önemlidir. Ekimi, izlemesi, hasadı, pazarlaması pek çok insana iş sağlar ve ülkemizin başta gelen ihraç maddesi olması yönüyle önemlidir.

Sıcak iklimi yerlerde alüvyal topraklarda yetişir. Yetişme döneminde bol su, olgunlaşma döneminde sıcaklık ve kuraklık ister. Akdeniz ve Ege bölgelerinde, Güney Marmara bölümünde ve Güneydoğu Anadolu Bölgesinde, Elazığ ve Iğdır ovalarında tarımı yapılır. Türkiye pamuk üretiminde Ege Bölgesi ilk, Akdeniz Bölgesi ikinci sırayı alır. Akdeniz’de en çok Çukurova ve Amik ovasında yapılır. Ege ve Akdeniz’deki üretim Türkiye üretiminin %80-85’ini oluşturur, en çok pamuk üretilen il, Adana’dır.

Pamuğun ticari değerinin yüksek olması, dokuma sanayinin gelişmesi, tekstil ihracatının artması, uzun ve beyaz lifli pamuk tohumlarının ekilmeye başlanması, sulama imkanlarının artması, pamuğa zarar veren canlılarla mücadelenin olumlu sonuçlar vermesi, devletçe desteklenen kooperatiflerin kurulması, ülkemizde pamuk üretimini artırmıştır.

Tütün: Ülkemizde 17. yüzyıldan beri tarımı yapılır, sigara ve puro gibi insan sağlığıma zararlı olan ve alışkanlık yapan dumanlı içeceklerin ham maddesidir. Ayrıca pipo ve nargile gibi aletlerle de tüketilir. Bir kısmı kimya sanayinde kullanılır.

Yetişme döneminde bol su, olgunlaşma döneminde yüksek sıcaklık ister. Ekimi devlet kontrolündedir. Ege, Karadeniz ve Marmara bölgesi başlıca ekim alanlarıdır. Ege bölümünde kaliteli tütünler yetiştirilir. Türkiye tütün üretiminin yarısını oluşturur. Ege tütünleri yurt dışında “şark tipi kaliteli Türk tütünleri” olarak bilinir. Ege’de ekim alanları, çöküntü ovalarındadır. Bakırçay, Gediz, Küçük Menderes, Büyük Menderes ovaları. Karadeniz Ülke üretiminin yaklaşık %20-25’ini sağlar, Bafra ovası, Kelkit oluğu önemli ekim alanıdır. Merzifon, Taşova ve Niksar ovalarında da ekili Güney Marmara bölümünde yoğundur. Balıkesir, Kocaeli, Sakarya, Tekirdağ, Kırklareli. Doğu Anadolu’da; Malatya, Bitlis, Muş, Güneydoğu Anadolu’da Adıyaman, Siirt, Diyarbakır.

Tütün üretimi gittikçe artmıştır. Tütün ihracatında dünyanın sayılı ülkeleri arasındadır.

Şeker Pancarı: Tarımına Cumhuriyetle başlanmıştır. Suyundan şeker elde edilir, posasından küspe elde edilip yem olarak kullanılır. Ilıman iklim bitkisidir, çok su ister, yağış alan ve şişebilen yerlerde yetiştirilir. Doğu Karadeniz ile Kuzeydoğu Anadolu dışında her yerde ekimi yapılabilir. 1926’da ilk şeker pancarı fabrikası Uşak ve Alpullu kurulmuştur.

Ülkemizde şeker pancarı ve şeker üretimi hızlı bir artış olmuştur. GAP’ın tamamlanmasıyla daha da artacaktır. Şeker üretimi ülke ihtiyacından fazladır ülkemizde şeker fabrikası sayısı 34’ü bulmuştur.

Çay: Tarımına Cumhuriyet’le başlanmıştır. Üretim hızla artmış ve ülkemiz dünyada beşinci sıraya yerleşmiştir. Yaklaşık 1-1,5 m boyunda çok yıllık bir bitkidir ve yaprakları için yetiştirilir. Yaprakları yıl boyu yeşildir. Tepe tomurcukları ile birinci ve ikinci yaprakları toplanıp fabrikada işlenir. Kuru çay halinde tüketime sunulur. İçerisinde %4-5 oranında kafein denen keyif verici ve uyarıcı madde bulunur.

Asit karakterli toprakları sever, fazla yağış ister, soğuktan hoşlanmaz. Doğu Karadeniz kıyıları alçak kısımlarında (500-600 m lere kadar) yetişir. Ülkemizde Rize’nin çap üretimindeki payı, %60’tır. 1995’e kadar tamamı Rize’deydi. Trabzon, Giresun, Ordu’da da yetiştirilir.

YAĞLI TOHUMLU BİTKİLER

Ayçiçeği: Tohumundan elde edilen yağ, Türkiye sıvı yağ üretiminin yarısının oluşturur. Alüvyal toprakları, sıcağı ve suyu sever, olgunlaşma döneminde yağsız hava ister. Doğu Karadeniz kıyı yöreleri, Erzurum-Kars platoları ve çok soğuk olan yüksek yerler dışında kalan yerlerde sulama yoluyla yetiştirilebilir, en çok Marmara Bölgesinde üretilir. Ülke üretiminin 3/4'ünü sağlar. Bu bölgede en çok Trakya’da üretilir. Marmara’dan sonra en çok Orta Anadolu’dadır.

Haşhaş: Haşhaşın kapsülünden çıkan sütten, uyuşturucu madde elde edilir. Bu nedenle kimya sanayinde ve ağrı kesici ilaçların üretiminde bir hammaddedir. Kapsülü içindeki tohumdan yağ elde edilir. Doğu ve Batı Karadeniz kıyıları dışında kalan yerlerde ekimi yapılır. Osmanlı döneminde daha yaygın olan haşhaş tarımı Cumhuriyet döneminde sınırlandırılmış ve devlet kontrolüne alınmıştır. En çok Afyon sonra Denizli’de üretilir. Büyük çoğunluğu Balvadin’deki alkaloid fabrikalarında işlenir.

Soya Fasulyesi: Bu bitki %20 oranında yağ, %40 oranında protein içerir.  Yaş ve kuru sebze olarak tüketilir, ekmeklik una da katılır ama yurdumuzda daha çok soya yağı üretiminde kullanılır. Doğu ve Orta Karadeniz bölümlerinin kıyı kuşağı doğal yetişme ortamıdır ama buralarda fındık ve çay gibi yüksek gelir sağlayan bitkilere rağbet olduğu için ekim alanı genişlememiştir. Çukurova ve Antalya düzlüğü ile Ege ovalarında geniş ekim alanı bulmuştur.

Yer Fıstığı: Meyvesi bitkisel yağ üretiminde önemlidir. %45-60 oranında yağ, %40-45 oranında protein içerdiği için çerez olarak üretilir. Akdeniz’de ikinci olarak yetiştirilir. İçel, Adana, Antalya, Hatay, Kahraman Maraş ovalarındaki üretim önemlidir.

Susam: Tohumunda %50-60 oranında yağ vardır. Ege bölümünde, Güney Marmara bölümünde ve Güneydoğu Anadolu Bölgesinde üretilir. Yıllık üretimi azdır.

Anason: Anekol denen eterli, bir yağ içerir. Başta rakı olmak üzere alkollü içkilere katılır. Kullanım ve üretim alanı sınırlıdır. Ege Bölgesinde, Antalya bölümünde üretilir. Üretimin yarısı Burdur’dan sağlanır onu Antalya ve Muğla izler.

Gül: Bir süs bitkisi de olan gül, gül yağı, gül esansı üretiminde kullanılır. Kozmetik sanayinde önemli bir ham maddedir. Isparta, gülcülüğün merkezi olarak bilinir. Gül bahçelerinin %90’ı buradadır. Burdur, Denizli ve Aydın’da da gül tarımı yapılır. Ülkemiz gül yetiştirme ve gül yağı üretiminde sayılı ülkeler arasındadır.

Kenevir ve Keten: Lifli bitkilerdir. Kenevir lifleri çuval, halat, urgan yapımında kullanılır. En çok Batı Karadeniz bölümünde üretilir. Taşköprü de kenevir lifi işleme fabrikası vardır. Ketenin lifleri daha dayanıklıdır, kağıt, para ve kot pantolon üretiminde kullanılır. Tohumundan yağ elde edilir. Batı Karadeniz bölümü başlıca üretim yeridir.

Zeytin: Akdeniz ikliminin tipik bitkilerindendir, kış soğuklarına dayanıklı değildir. Ama kuraklığa karşı dayanıklıdır. Sofralık zeytin, zeytin yağı ve sabun üretiminde kullanılır. Marmara, Ege bölümü, Akdeniz Bölgesi’nin kıyı yöreleri ve Güneydoğu Anadolu Bölgesinin Akdeniz’e yakın yöreleri, zeytin üretim alanlarıdır. Çoruh vadisinde küçük bir yerde mevcut mikroklima alanında da doğal zeytinlikler vardır. Türkiye, dünya zeytin üretiminde İspanya ve İtalya’dan sonra üçüncü sırada yer alır. Zeytin üretimi yağışa bağlıdır. Yağış miktarındaki azalıp çoğalmalar, zeytin verimine yansımaktadır.  

kaynak:bilimeyolculuk.i8.com