TBMM'YE KARŞI ÇIKAN AYAKLANMALAR VE İSTİKLAL MAHKEMELERİ

TBMM'YE KARŞI ÇIKAN AYAKLANMALAR VE İSTİKLAL MAHKEMELERİ

TBMM'YE KARŞI ÇIKAN AYAKLANMALAR
Nedenleri:

İstanbul Hükümeti'nin TBMM aleyhine yayınladığı fetva.
M.Kemal ve arkadaşlarının gıyabî olarak idam istemiyle yargılanmaları.
İstanbul Hükümeti'nin Anadolu üzerinde otorite kurmak istemesi.
İstanbul Hükümeti'nin Milli Mücadele'yi İttihatçı ve Bolşevik olarak nitelendirmesi.
İtilaf Devletleri'nin Milli Mücadele'nin Padişah ve Halifeye karşı yapıldığı şeklindeki propagandaları.
İngilizler'in boğazların iki tarafında da tampon bölge oluşturmak istemeleri.
Asker kaçaklarının otorite boşluğundan yararlanmak istemeleri.
Bazı kişilerin manda ve himaye istemesi.
Azınlıkların işgallerden yararlanarak bağımsız devlet kurma çabaları.
Kuva-yı Milliye birliklerinin disiplinsiz hareketleri.
Bazı Kuva-yı Milliye birliklerinin Düzenli Ordu'ya katılmak istememeleri.

A)İstanbul Hükümeti'nin Neden Olduğu Ayaklanmalar
1) Anzavur Ayaklanması

Jandarma emeklisi Binbaşı Ahmet Anzavur tarafından çıkarılmıştır.
Balıkesir, Biga, Gönen, Manyas ve Susurluk çevresinde yayılmıştır.
Ayaklanmayı Çerkez Ethem bastırmıştır.
2) Kuva-yı İnzibatiye (Halifelik Ordusu) Ayaklanması

Kuva-yı Milliye'ye karşı İngilizler'in yardımları ile kurulmuştur.
İzmit ve Geyve çevresinde etkili olmuştur.
Ayaklanma Ali Fuat Paşa tarafından bastırılmıştır.
Kuva-yı İnzibatiye birliklerinin bir kısmı Kuva-yı Milliye'ye katılmıştır.

B)İstanbul Hükümeti ve İşgalci Devletlerin Kışkırtmaları İle Çıkarılan Ayaklanmalar Ayaklanmalar
1) Bolu, Düzce, Hendek ve Adapazarı Ayaklanmaları

Boğazların kontrolünü sağlamak için İngilizler'in desteği ile çıkarılmıştır.
Ayaklanma, Çerkez Ethem'in yardımları ile Ali Fuat Paşa ve Refet Bey tarafından bastırılmıştır.
2) Yozgat Yenihan Ayaklanması

Osmanlı Hanedanı'na bağlı ayanlardan olan Çapanoğulları Yozgat'ta, Aynacıoğulları ise Zile'de ayaklanmışlardır.
Çerkez Ethem ayaklanmayı bastırmaya çalışmış, ancak Yunan ilerleyişi başladığından Batı Cephesi'ne geri çağrılmıştır.
Yıl sonunda ayaklanma merkezden gönderilen güçler tarafından bastırılmıştır.
3) Afyon Ayaklanması

Yunanlar'ın kışkırtması sonucu Çopur Musa Afyon'da 'Din elden gidiyor' diyerek ayaklanmıştır.
Kuva-yı Milliye güçleri ayaklanmayı bastırmıştır.
4) Konya Ayaklanması

Delibaş Mehmet, hükümet binasını basmış ve binaya el koymuştur.
Milli güçler tarafından ayaklanma bastırılmıştır (22 Kasım 1920).
5) Milli Aşiret Ayaklanması

Urfa Viranşehir'de Fransızlar'ın kışkırtmaları sonucu ayaklanmışlardır.
Ayaklanma Kuva-yı Milliye tarafından bastırılmıştır.
6) Ali Batı Ayaklanması

Midyat ve Nusaybin çevresinde çıkmıştır.
7) Şeyh Eşref Ayaklanması

Bayburt'ta çıkmıştır.
8) Koçkiri Ayaklanması

Erzincan, Zara ve Koçkiri çevresinde çıkmıştır.
9) Cemil Çeto Ayaklanması

Garzan ve çevresinde çıkmıştır.

C)Azınlıkların Çıkardığı Ayaklanmalar
1) Rum Ayaklanmaları

Rumlar, Trabzon'da Pontus Rum Devleti'ni kurma düşüncesiyle ayaklanmışlardır.
İngilizler tarafından desteklenmiştir.
Kurtuluş Savaşı boyunca en uzun süren ayaklanma, Pontus Rum ayaklanmasıdır.
Ayaklanma Şubat 1923'te bastırılabilmiştir.
2) Ermeni Ayaklanmaları

Fransızlar'ın desteği ile Ermeni İntikam Alayı Adana ve çevresinde katliamlar yapmıştır.
Ayaklanma Güneydoğu Anadolu'ya yayılmıştır.
Milli Mücadele'nin kazanılması ile ayaklanmalar bastırılmıştır.

D)Kuva-yı Milliye Taraftarı Olup Sonradan Ayaklananlar
1) Demirci Mehmet Efe Ayaklanması

Denizli, Burdur, Dinar ve Çal çevresinde çıkmıştır.
Ayaklanmayı I.İnönü savaşından önce Refet Bey bastırmıştır (30 Aralık 1920).
2) Çerkez Ethem Ayaklanması

Kütahya, Gediz ve Demirci çevresinde çıkmıştır.
Çerkez Ethem, I.İnönü Savaşı sırasında Düzenli Ordu'ya saldırmıştır.
I.İnönü Savaşı'ndan sonra ayaklanma bastırılmıştır (24 Ocak 1921).
Çerkez Ethem ve arkadaşları Yunanlar'a sığınmıştır.

TBMM'NİN AYAKLANMALARA KARŞI ALDIĞI ÖNLEMLER

Hıyanet-i Vataniye Kanunu çıkarılmıştır (29 Nisan 1920).
İstiklal Mahkemeleri kurulmuştur (11 Eylül 1920).
İstanbul Hükümeti ile tüm ilişkiler kesilmiş, İstanbul'dan gelen evraklar geri gönderilmiş, İstanbul Hükümeti'nin yaptığı her türlü iş yok sayılmıştır.
Düzenli Ordu kurularak Kuva-yı Milliye birlikleri kaldırılmıştır.
İstanbul Hükümeti'nin çıkardığı fetvaya karşılık, Ankara Müftüsü Rıfat Börekçi tarafından karşı fetva yazılarak Milli Mücadele'nin haklılığı halka duyurulmuştur.
Ayaklanmaların Sonuçları:

Kurtuluş Savaşı uzamıştır.
Milli Mücadele'nin kazanılması gecikmiştir.
Yunanlar, Anadolu'da ilerleme fırsatı bulmuştur.
Boş yere kardeş kanı dökülmüştür.
TBMM gücünü, ayaklanmaları bastırmak için kullanmıştır.
TBMM, tüm ayaklanmaları bastırarak Anadolu'da otoriteye hakim olmuştur.

Not : Hıyanet-i Vataniye Kanunu ve Şeyh Said İsyanı olayıyla ilgili çıkarılan Takrir-i Sükun Kanunu, amaç bakımından birbirine benzer.

İSTİKLÂL MAHKEMELERİ (11 Eylül 1920)

Kuruluş Nedeni:

TBMM'ye karşı ayaklanmaların çıkması.
Anadolu'da eşkıyaların çoğalması ve iç güvenliği tehdit etmeleri.
Kuva-yı Milliye birliklerinin düzensiz hareket etmeleri.
Askerden firar edenlerin artması.
TBMM'nin tüm yurtta otoriteyi eline almak istemesi.

Hıyânet-i Vataniye Kanunu kabul edilmiştir (29 Nisan 1920).
İstiklâl Mahkemeleri kurulmuştur (11 Eylül 1920).
İstiklâl Mahkemeleri'nin Özellikleri:

Mahkeme kararlarında temyiz hakkı yoktur.
Mahkeme üyeleri TBMM üyeleri arasından seçilmiştir.
İstiklâl Mahkemeleri'nin Yararları:

Asker kaçakları orduya geri dönmüştür.
Ayaklanmalar bastırılmıştır.
İç güvenlik sağlanmıştır.
Devlet organları işlemeye başlamıştır.
Vergi ve asker alımları kolaylaşmıştır.

Not 1: İstiklal Mahkemeleri ilk kez TBMM'ye karşı ayaklanmalar sırasında kurulmuştur.
Not 2: Tekalif-i Milliye Emirleri'ne karşı çıkmalar başlayınca İstiklal Mahkemeleri yeniden devreye girmiştir.
Not 3: Şeyh Said İsyanı sırasında İstiklal Mahkemeleri yine işlevini yerine getirmiştir.