SIFAT(ÖNADLAR)TANIMI SIFAT ÇEŞİTLERİ SIFAT TAMLAMALARI

Sıfat : Adların önüne gelerek onları çeşitli yönlerden niteleyen ya da belirten sözlerdir.

Örnek :İyi insan, üç çocuk, bulanık su, bazı kitaplar, hangi ev

Örneklerde de görüldüğü gibi sıfatlar, bir adın önüne gelerek onu niteleyen, belirten onları çeşitli yönlerden gösterip sınırlayan bir sözcük çeşididir. Bir sözcüğün sıfat görevi kazanabilmesi için mutlaka bir adın ya da zamirin önüne gelerek onu nitelemesi ya da belirtmesi gerekir.

Görevlerine Göre Sıfatlar :

Niteleme Sıfatları : Bir adın önüne gelerek onu durum, renk ve biçim yönünden gösteren onu çeşitli özellikleriyle belirleyen bir sıfat çeşididir.

Örnek :

mavi gömlek, siyah pantolon, gri bulutlar (renk)

çalışkan öğrenci, yaşlı adam, solgun yüzler (durum)

uzun boy, dar giysi, geniş salon (biçim)

Belirtme Sıfatları : Adların önüne gelerek onları işaret, belgisizlik, soru ve sayı yönünden gösterip belirten bir sıfat çeşididir. Belirtme sıfatları, adları belirtmedeki farklılıklarına göre kendi içinde dört ana gruba ayrılarak incelenir :

İşaret Sıfatları : Adları işaret yoluyla gösterip belirten bir sıfat çeşididir.

Örnek : bu ev, şu sokak, o yıllar, öteki kapı, diğer elbise, beriki adam

İşaret Sıfatlarının Özellikleri :

► İşaret sözcükleri, bir adın önüne gelerek onları işaret yoluyla gösterirse, işaret sıfatı; bir adın yerini tutacak biçimde kullanılırsa, işaret zamiri olur. Örnek :

O kitabı ben de okudum.

İşaret Sıfatı

Onu, ben de okudum.

İşaret Zamiri

► “İşte” sözcüğü doğrudan işaret sıfatı olarak kullanılabileceği gibi bir işaret sıfatının başına gelerek onun anlamını pekiştirebilir. Örnek : İşte Halep, işte arşın. İşaret sıfatı.

İşte bu adam. İşaret sıfatının anlamını pekiştirir.

Belgisiz Sıfatlar : Bir adın önüne gelerek onu sayı, ölçü, miktar ve özne yönünden tam ve kesin olarak değil de aşağı yukarı, belli belirsiz bir biçimde gösteren sıfat çeşididir. Örnek : Birkaç soruma cevap veremedi.

Birçok sorunum var, hangisini çözeceksin?

Kimi insan, artık böyle düşünmüyor.

Bütün çocuklar güzeldir.

Fazla mal göz çıkarmaz.

Öğretmen, her insana güvenilmeyeceğini söyledi.

Belgisiz Sıfatların Özellikleri :

► “Her, birkaç, hiçbir, herhangi, bir, biraz” gibi belgisiz sözcüklerinden sonra gelen adlar çoğul eki almadan kullanılır. Örnek : Her insan böyle düşünmez.

Birkaç kitap okumakla adam olunmaz.

► “Bütün, kimi, bazı” belgisiz sözcüklerinden sonra gelen adlar tekil de çoğul da kullanılabilir. Örnek : Bütün ağaçlar çiçek açtı.

Kimi kitaplar işe yaramaz.

Bazı çocuk ders çalışmayı sevmez.

► “Bir” sözcüğü, bir adın önüne gelerek ona “herhangi bir” sözcüğünün anlamını katarsa “bir” sözcüğü belgisiz sıfattır; “tek” anlamını katarsa, sayı sıfatı olur. Örnek: Bir bayram onu ziyaret edelim. Belgisiz sıfat

Testte yalnızca bir soruyu çözememiş. Sayı sıfatı

Soru Sıfatları : Bir adın önüne gelerek onu soru yoluyla gösterip belirten, bir sıfat çeşididir. Soru sıfatları, adların özelliklerini, sayısını, yeriyle ilgili açıklamaları soru yoluyla gösteren bir sıfat çeşididir.

Örnek :

Nasıl bir ev istiyormuş?

Soru Sıfatı
Sınıfta kaç öğrenci vardı?
Soru Sıfatı

Oraya hangi yoldan gidilir.

Soru Sıfatı

Asansör kaçıncı kata çıktı?

Soru Sıfatı

Babası ne yapıyormuş?

Soru Sıfatı

Soru Sıfatlarının Özellikleri :

► Soru sözcükleri, bir adın önüne gelerek, onu soru yoluyla belirtirse soru sıfatı; bir adın yerini tutacak şekilde kullanılırsa soru zamiri; bir eylemin önüne gelip, onun anlamını pekiştirip sınırlarsa soru zarfı olur. Örnek :

Çocuk ne işle uğraşıyor. Soru sıfatı

Çarşıdan sana ne alayım? Soru zamiri

Buralarda ne dolaşıp duruyorsun. Soru zarfı.

► Soru sıfatları, her zaman cümleye soru anlamı vermez. Örnek :

Hangi okula gidiyormuş? Soru anlamı verir.

Hangi okula gittiğini bilmiyorum. Soru anlamı vermez.

Sayı Sıfatları : Sayı adlarıyla sayı adlarından “-inci, -ar(-er), -ız(-iz)” ekleriyle türemiş sözcükler bir adın önüne gelerek, o adı, sayı yönünden gösterip belirtirse, sayı sıfatı olur. Ayrıca, “ilk” ve “son” sözcükleri sıralama bildirdiği için adların önünde yer almaları halinde sayı sıfatı olur. Sayı sözcükleri, aslında bir addır. Bunlar, bir adın önüne gelerek kullanılırsa, sıfat olma özelliği kazanır. Örnek : İki, bir doğal sayıdır.

Ad

İki kişi yolda önünü kesmiş. Sıfat Ad

Sayı sıfatları, görevleri yönünden beşe ayrılır :

Asıl sayı sıfatları : Adların sayısını gösterir. Örnek : beş kalem, üç çocuk, bin lira

Sıra sayı sıfatları : Sayı sözcüklerine ”-inci” eki getirilerek onlara sıra anlamının verilmesidir. Örnek : dördüncü kat, üçüncü sokak, ikinci sınıf

Üleştirme sayı sıfatları : Sayılara “-ar, -er” ekinin getirilmesiyle onlara paylaştırma ve eşitlik anlamı veren bir sıfat çeşididir. Örnek : ikişer elma, yüzer lira, birer elbise

Kesir sayı sıfatları : Adların kesir bildiren sayılarla gösterilmesidir. Örnek : yüzde elli kar, üçte bir hata, yüzde on şans

Topluluk sayı sıfatları : Sayı sözcüklerine “-ız, -iz” ekinin getirilmesiyle onlara topluluk anlamı veren bir sıfat çeşididir. Örnek : ikiz çocuklar, beşiz bebekler

Yapılarına Göre Sıfatlar : Sıfatlar yapıları yönünden üçe ayrılır:
► Basit Sıfatlar : Kök durumunda olan sıfatlardır. Örnek : iki sandal, eski yüzler, bu ev

► Türemiş Sıfatlar : Ad ya da eylem tabanlarına çeşitli yapım eklerinin getirilmesi ile oluşan sıfatlardır. Örnek : bulanık su, bitkin yüzler, kapıdaki nöbetçi, susuz yaz

► Bileşik Sıfatlar : Birden çok sözcüğün, birleşmesinden oluşan sıfatlara yapıları yönünden bileşik sıfat denir. Bileşik sıfatlar iki grupta incelenir.

► Kaynaşmış Bileşik Sıfatlar : Anlam olarak bir tek kavramı gösterdiği için biçimce bileşik yazılan sıfatlardır. Örnek : yalın-ayak çocuklar, boş-boğaz kadınlar

► Kurallı Bileşik Sıfatlar : Biçimsel olarak ayrı yazılmalarına karşın belli bir kurala bağlı olarak anlamca kaynaşmış olan sıfatlardır.

Kurallı bileşik sıfatlar genel olarak şu yollarla yapılır :

Bir sıfat tamlamasında tamlanan durumundaki ada “-lı, -li” ekinin getirilmesiyle : Örnek :

Sıfat tamlaması sıfat tamlaması

Büyük kapı-lı ev güzel göz-lü kız

Sıfat Ad Sıfat Ad

Sayı sıfatlarıyla kurulan sıfat tamlamalarında tamlanan durumundaki ada - lı, -lik ekinin getirilmesiyle: Örnek : Sıfat tamlaması Sıfat tamlaması

On yıl-lık bekleyiş iki ay-lık süre

Sıfat Ad Sıfat Ad
Bir takısız ad tamlamasında, tamlayan durumundaki ada “-lı, -li” ekinin getirilmesiyle : Örnek : Takısız ad tamlaması Takısız ad tamlaması

Mermer sütun-lu saray deri mont-lu çocuk

Sıfat Ad Sıfat Ad

Bir sıfat tamlamasında adla sıfatın yeri değiştirilerek ada üçüncü tekil kişi iyelik eki (-i, -si) getirmesiyle : Örnek : yıkık duvar duvarı yıkık ev

Sıfat tamlaması

Kırık cam camı kırık pencere

Sıfat tamlaması

Ayrılma (-den) durum eki almış bir addan sonra kullanılan ad eylemler birleşik sıfat oluşturur. Örnek : baba-dan kalma ev

Sıfat Ad

Ana-dan doğma sakat

Sıfat Ad

Sıfatlarla İlgili Özellikler :

San (Unvan) Sıfatları : İnsan adlarıyla birlikte kullanılır. İnsanların rütbe, derece ve sosyal durumlarına göre onların adlarına eklenen saygı, tanıtma sözcükleridir. Kişi adlarının başında veya sonunda ya da hem başında hem de sonunda kullanılabilirler. Örnek : Bekir Sıtkı Bey

Damat Ferit Paşa

Doktor Ahmet Bey

Profesör İsmail Hakkı

Gazi Osman Paşa

Sıfatlarda Pekiştirme : Niteleme sıfatlarının anlamını güçlendirmek amacıyla onların pekiştirilmesidir. Niteleme sıfatları, iki şekilde pekiştirilir:

a) Niteleme sıfatındaki ilk ünlünün sonuna “m,p,r,s” ünsüzlerinden uygun olan birinin getirilmesi yoluyla:

Örnek : tertemiz ev, bembeyaz gömlek, upuzun boy, masmavi deniz

b) İkileme yoluyla :

Örnek : eğri büğrü yollar, pırıl pırıl su, irili ufaklı taşlar, sarı sarı liralar

Sıfatlarda Küçültme : Niteleme sıfatlarının sonuna “-cik, -cek, -ce, (-i)msi ve (-i)mtrak” eklerinden uygun olan birinin getirilmesiyle onların anlamlarında ve derecelerinde bir azalma ve daralmanın meydana gelmesidir. Örnek :

büyücek ev büyüğe yakın

kalınca kitap kalın gibi

yüksekçe tepe yükseğe yakın

acımsı biber acıya yakın

kızılımtrak hava kızıla yakın

Sıfat Tamlamaları : Sıfatların, adları nitelemesi veya belirtmesiyle oluşmuş söz gruplarına sıfat tamlaması denir. Tamlayan Tamlanan

Sıfat Ad

Sıfat tamlamalarında sıfat tamlayan olup önce, ad tamlanan olup sonra gelir. Örnek : Tamlayan Tamlanan

Engin deniz

Sessiz sedasız ortam

İşe yaramaz eşyalar

Bazı insanlar

Bu fikir

Sıfat Tamlamalarının Özellikleri :

► Sıfat tamlamalarında, tamlayan ya da tamlanan birden çok kullanılabilir. Örnek :

Uzun boylu esmer çocuk

Tamlayan Tamlanan

Kırmızı elbise, ayakkabı ve çanta

Tamlayan Tamlanan

► Sıfatlar, bir ad tamlamasında tamlayan ya da tamlanan görevinde kullanılabilir.

Örnek : Sıfat tamlaması Sıfat tamlaması

Yeşil köşkün lambası çocuğun masmavi gözleri

Kareli yatak örtüsü

Sıfat Belirtisiz ad tamlaması

Bir yaz günü

Sıfat Belirtisiz ad tamlaması

Sıfatların Adlaşması : Bir niteleme veya sayı sıfatı, cümlede bir adın önüne gelmezse ya da çoğul, tamlama ve ad durum eklerinden biriyle çekimlenmiş olarak kullanılırsa, tür yönünden adlaşır. Bunlara adlaşmış sıfat denir. Örnek :

Yaşlı adam ayağa kalktı.

Sıfat Ad

Yaşlı ayağa kalktı.

Adlaşmış sıfat.

Umutsuz insanlar başarılı olamaz.

Sıfat Ad

Umutsuzlar, başarılı olamaz.

Adlaşmış Sıfat



Alıntıdır…