YER KABUĞUNUN DOĞAL ANITLARI KONU ANLATIMI

ÜNİTE 8 : YER KABUĞU NELERDEN OLUŞUR?
E-YER KABUĞUNUN DOĞAL ANITLARI
1-Doğal Anıt
2-Doğal Anıtların Oluşumu
3-Doğal Anıt Çeşitleri
4-Doğal Anıtların Korunması
YER KABUĞUNUN DOĞAL ANITLARI:

1-Doğal Anıt:Dünya oluştuktan sonra hızla dönerek katılaşmış ve Dünya’nın katmanları oluşmuştur. Yer kabuğu milyonlarca yılda meydana gelen değişmeler sonucu oluşmuştur ve yer kabuğundaki değişmeler hala devam etmektedir.
Yer kabuğunun oluşumu sürecinde çeşitli doğal etkilerle ortaya çıkan yeryüzü şekillerine doğal anıt denir.
Yer kabuğunun oluşumu sürecinde ortaya çıkan peri bacaları, travertenler, yar altı ve yer üstü mağaraları, sarkıtlar, dikitler, kanyonlar, şelaleler, obruklar, göller, yeraltı ırmakları ve gölleri gibi yeryüzü şekilleri ile özel korumaya alınmış ağaçlar doğal anıtlardır.
▪ Nevşehir’de ki peri bacaları, Denizli’de ki Pamukkale travertenleri, Antalya’da ki
Düden Şelalesi, Bursa’da ki çınar ağacı, Antalya’da ki Karain Mağarası, Mersin’de
ki damlataş mağarası.
2-Doğal Anıtların Oluşumu:
Doğal anıtların oluşumu çok uzun bir süreçte gerçekleşir. Doğal anıtlar, yer kabuğu üzerinde yeryüzü suları, yer altı suları ve rüzgar etkileri sayesinde gerçekleşen değişmeler oluşmuştur.
Yer kabuğundaki değişimler birden bire ve şiddetli olabileceği gibi yavaş ve sürekli hareketler sonucu oluşur.
▪ Yer kabuğunda ki birden bire ve şiddetli hareketler; hızlı, kısa süreli büyük etkili olup bunların sonucunda depremler, sarsıntılar, volkanik püskürmeler, faylar oluşur.
▪ Yer kabuğunda ki yavaş ve sürekli hareketler; yavaş ve uzun sürede gerçekleşen alçalma, yükselme ve kıvrılma hareketleri olup bunların sonucunda sarkıtlar, dikitler, yeraltı veya yer üstü mağaraları, şelaleler, travertenler, peri bacaları ve obruklar yani doğal anıtlar oluşur.
3-Doğal Anıt Çeşitleri :
a) Peri Bacaları :
Yeryüzünün şekil almasında rüzgârların, yağışların, akarsuların ve daha birçok faktör rol oynar. Akarsular suda çözünmeyen katman veya kayaların altındaki kireçli tabakaları çözerken rüzgârlar da bu yüzeyleri aşındırır. Çözünen katmanların üzerinde kalan çözünmeyen katmanlar peri bacalarını oluşturur. Peri bacaları; sular, rüzgâr ve erozyon nedeniyle gerçekleşen bu çözünme ve aşınma sonucunda ortaya çıkmıştır.
b) Travertenler :
Yeraltı suları yeryüzüne çıkarken temas ettiği kireçli yüzeyleri çözerek kireç bakımından zenginleşir. Sular yeryüzüne ulaştıktan sonra buharlaşır ve içindeki kireç, suyun çıktığı yerdeki arazi eğimine göre çökerek beyaz tortular oluşturur. Oluşan bu tortulara traverten denir.
Travertenlerde kalsiyum bi karbonatlı beyaz sıcak yeraltı suları dışarı çıkınca içindeki karbon dioksit uçar ve dibe çöken kalsiyum karbonatlar birikerek travertenleri oluşturur.
c) Anıt Ağaçlar :
Yaş, çap ve boy itibariyle kendi türünün alışılmış ölçüleri üzerinde boyutlara sahip olan ağaçlara anıt ağaç denir.
▪ İlginç kök, gövde ve dal biçimi nedeniyle izleyenlerin zihninde çeşitli simgeler çağrıştırır.
▪ Yöre folklorunda, kültür ve tarihinde özel yeri bulunur.
▪ Geçmiş ile günümüz, günümüz ile gelecek arasında iletişim sağlayabilecek uzunlukta doğal ömre sahiptir.
d) Obruklar :
Yeraltı ve kaynak sularının o bölgede bulunan maden ve tuzları eritmesiyle oluşan derin kuyulara obruk denir.
e) Mağaralar :
Yeraltı sularının kayaçları çözerek oluşturduğu büyük boşluk ve oyuklara mağara denir.
Bazı mağaralara sızan ve tavanlarından damlayan kireçli sular buharlaşır ve kalan kireç mağara tavanında birikerek sarkıtları, mağaranın tabanında birikerek dikitleri oluşturur. Sarkıt ve dikitlerin büyüyerek birleşmesi sonucu damlataşı oluşur.
4-Doğal Anıtların Korunması:
Bazı doğal anıtlar oluşumu bakımından kendi türü içerisindeki tek örnek olup özel korumaya alınmıştır. Doğal anıtlar sadece o ülke insanlarına ait olmayıp bütün insanlığa ait doğal güzelliklerdir.
Doğal anıtların korunması bazı yerel ve uluslararası kuruluşlar tarafından yapılır. Doğal anıtların korunması sorumluluğu ülkesel olmayıp; evrensel boyutta, tüm insanlığın ortak mirası ve sorumluluğundadır.
▪ Çeşitli yerel kuruluşlar.
▪ Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü. (UNESCO)
▪ Uluslararası Anıtlar ve Sitler Konseyi. (ICOMOS)
▪ Uluslararası Dünya Doğayı Koruma Birliği. (IUCN)
▪ AB Kültür Komisyonu.
NOT :
1-Doğal anıtlar kendiliğinden oluşurken anıtlar insan eliyle yapılır. Anıtkabir, Truva atı anıttır fakat doğal anıt değildir.
2-Doğal anıtlar, geçmiş dönemdeki insanlar ve onları yaşayış şekilleri ile yeryüzünün oluşumu hakkında bilgi verir.
3-Doğal anıt olan mağaralar jeolog, biyolog ve arkeologların çalışmaları için önemli bilgiler verir.