KONU:KALITIM
Kalıtım
Kalıtsal Özelliklerimi Nasıl Kazandım?
Kalıtsal özelliklerin yavruya aktarımına da kalıtım denir.
Genetik:Canlılardaki kalıtsal özellikleri ve bu özelliklerin yavruya aktarılmasını inceleyen bilimdir.
Canlıların kendilerine özgün özellikleri, kuşaktan kuşağa kromozomlar üzerindeki genler yoluyla aktarılır.
Eşeyli üreyen canlılarda karakterlerin ortaya çıkmasını sağlayacak genlerin biri anneden diğeri babadan gelir.
İnsan vücut hücrelerinde 46 kromozom vardır.Bunlardan 23’ü anneden 23’ü babadan gelir. Bundan dolayı yavrular bazı yönlerden anneye bazı yönlerden babaya benzeyebilir.
İnsanda ebeveynlerden yavruya aktarılan bazı kalıtsal özellikler şunlardır:
Bazı Kalıtsal Özellikler
Kulak memesinin yapışık ya da ayrık olması
Dil yuvarlama
Saç rengi
Göz rengi
Kan grubu
6 parmaklılık
Renk körlüğü
Canlıların ortak özelliklerinin yanı sıra farklı özellikleri de vardır. Bu farklı özellik canlılarda çeşitliliği sağlar.
Canlılardaki çeşitliliğin temel sebebi kalıtımdır. Her türün genetik yapısı kendine özgüdür. Bir türden başka tür oluşmaz.
Mendel’in Kalıtıma Kazandırdığı Bilgiler
Kalıtsal özelliklerin oğul döllere nasıl aktarıldığını ilk inceleyen bilim adamı Groger Mendel’dir. Mendel, bezelyeler üzerinde çalışmış ve bezelyelerde karakterlerin nasıl taşındığını araştırmıştır. Bulduğu sonuçlar kalıtım biliminin temel ilkelerini oluşturmuştur.
Mendel’in çalışmalarında bezelyeyi tercih etmesi başarıya ulaşmasını sağlamıştır.
Bezelye bitkisinin kalıtım deneylerine uygun olmasının sebepleri şunlardır:
Bezelye bitkisinin kalıtım deneylerine uygun olmasının sebepleri şunlardır:
1. Bezelye bitkisi kolay yetiştirilir ve bir yılda birkaç kez ürün verebilir.
2. Bezelye bitkisi çift eşeylidir. Dişi ve erkek organ bir çiçekte bulunur.
3. Taç yapraklar kapalı olduğundan çiçek kendi kendine tozlaşma yapar.
4. Bezelye bitkisi birbirinden kolaylıkla ayrılabilen çok sayıda karakter taşır. Bunlar arasında melezleme yapılabilir.
Alel gen
Bir karakter üzerine etki eden gen çiftine alel gen denir.
Homozigot (Arı döl)
Aynı karakteri taşıyan alel genlere denir. SS, GG, dd ... gibi.
Heterozigot (Melez döl)
Farklı karakterleri taşıyan alel genlere denir. Ss, Dd, Yy ... gibi.
Fenotip
Dış görünüş özelliklerine fenotip denir. Sarı saç, yeşil göz, kırmızı çiçek, düzgün tohum... gibi.
Genotip
Canlının özelliklerini oluşturan genlerin yapısına genotip denir.
Kalıtımda karakterler bir harfle sembolize edilir.Canlının görüşünde kendini gösteren baskın karakter büyük harfle, çekinik karakter küçük harfle ifade edilir.
Kalıtımda karakterler bir harfle sembolize edilir.Canlının görüşünde kendini gösteren baskın karakter büyük harfle, çekinik karakter küçük harfle ifade edilir.
Örneğin, sarı bezelye baskın bir özelliktir ve “S” ile gösterilir. Yeşil bezelye çekinik bir özelliktir ve “s” ile gösterilir
Dominant (Baskın) Karakter
Dominant (Baskın) Karakter
Her durumda fenotipte kendini gösteren özelliklere dominat karakter denir.
Resesif (Çekinik) Karakter
Ancak homozigot olması durumunda fenotipte kendini gösterebilen karakterlere resesif karakter denir.
Aşağıdaki resimler Mendel'in bezelyeler ile yaptığı çalışmalardan elde edilmiş sonuçlardır.
Soldaki resmi inceleyiniz:
Aşağıdaki resimler Mendel'in bezelyeler ile yaptığı çalışmalardan elde edilmiş sonuçlardır.
Soldaki resmi inceleyiniz:
Mendel saf (arı) uzun boylu (TT) bezelye ve saf (arı) kısa boylu (tt) bezelyeler ile yaptığı deneylerde,
F1 dölünün (1.Kuşak) %100 uzun boylu olduğunu,
F2 dölünün (2.Kuşak) %75 uzun boylu, %25 kısa boylu olduğunu ispatlamıştır.
F1 dölünün (1.Kuşak) %100 uzun boylu olduğunu,
F2 dölünün (2.Kuşak) %75 uzun boylu, %25 kısa boylu olduğunu ispatlamıştır.
Soldaki resmi inceleyiniz:
Mendel düzgün tohumlu(saf) ve buruşuk tohumlu(saf) bezelyelerle
yaptığı deneylerde,
F1 dölünün %100 Melez (Ss) ve düzgün tohumlu olduğunu,
F2 dölünün ile ise,%75 düz tohumlu,%25 buruşuk tohumlu olduğunu saptamıştır.
Genotipi Oran Fenotipi
SS %25 Düzgün tohumlu, saf
Ss %50 Düzgün tohumlu,melez
ss %25 Buruşuk tohumlu,saf
Ayrıca: F 2 dölünün %50 saf (SS,ss), %50 melez(Ss) olduğu görülmektedir.
F1 dölünün %100 Melez (Ss) ve düzgün tohumlu olduğunu,
F2 dölünün ile ise,%75 düz tohumlu,%25 buruşuk tohumlu olduğunu saptamıştır.
Genotipi Oran Fenotipi
SS %25 Düzgün tohumlu, saf
Ss %50 Düzgün tohumlu,melez
ss %25 Buruşuk tohumlu,saf
Ayrıca: F 2 dölünün %50 saf (SS,ss), %50 melez(Ss) olduğu görülmektedir.
Mendel yapmış olduğu deneylerde arı döl elde edebilmek için aynı karakteri taşıyan bezelyeleri tekrar tekrar tozlaştırmıştır. Sonuçta aynı özellikleri taşıyan arı döller elde etmiştir. Mendel, çalışmalarında tohum şekli ve tohum rengi bakımından farklılık gösteren bezelyeleri tercih etmiştir. Arı döl yuvarlak bezelyelerin bütün tohumları yuvarlak, arı döl buruşuk bezelyelerin bütün tohumları da buruşuktur.
Aynı özellik tohum rengi (sarı - yeşil) içinde geçerlidir.
Mendel sarı ve yeşil bezelyelerin önce arı döllerini elde etmiş ve bunları çaprazlamıştır.
F1 dölünün birleşmesiyle elde edilen F2 dölünün 3/4’ü sarı 1/4’ü yeşil bezelye oluşturmuştur. Bu çaprazlamalar sonucunda sarı renkli karakterinin yeşile baskın olduğu, yeşil renk karakterinin F1 dölünde olmasına rağmen kendini gösteremediği, çekinik olduğu anlaşılmıştır.
Ss Melez döl (heterozigot), Görünüm sarı,
ss Arı döl (homozigot), Yeşil renk
yeşil renk çekinik (Sarı renk, yeşil renge baskın)
Mendelin yaptığı çalışmalar sonucunda çıkardığı kalıtımla ilgili prensiplere Mendel Kanunları denir.
Mendel Kanunları
1. Karakterlerin Birleşmesi:
Değişik özelliğe sahip iki arı dölün çaprazlanması sonucu oluşan F1 dölü % 100 melezdir.
2. Karakterlerin Gizli Kalması:
Oluşan F1 dölündeki genlerden biri diğerine baskındır. F1 dölünün fenotipi baskın karaktere benzer. Diğer karakter gizli kalır.
3. Karakterlerin Ayrılması:
Iki melez döl arasında yapılan çaprazlamada 1 / 4 oranında 1. arı döl, 2/4 oranında melez, 1/4 oranında 2. arı döl oluşur.
İnsanlarda baskın ve çekinik karakterler:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Örnekler:
1-Doğacak çocukların kız ya da erkek olma olasılığı nedir?
Anne x Baba
XX XY
Çocuklar XX XY XX XY olacaktır.
Yani doğacak her çocuğun %50 kız, % 50 erkek olma olasılığı vardır.
2-Altı parmaklı baba ile beş parmaklı heterezigot annenin çocuklarının beş parmaklı olma olasılığı nedir?
(Beş parmaklılık baskın karakter)
Baba Anne
bb Bb
Sonuç: Bb bb Bb bb
Doğacak çocukların
1/2 (%50 olasılıkla ) Bb beş parmaklı
1/2 (%50 olasılıkla ) bb altı parmaklı olacaktır.
Kan Grubu Kalıtımı
Tanımı Genotipi Kan grubu
Homozigot A >>>> AA >>>>> A
Heterezigot A >>>> AO >>>>> A
Homozigot B >>>> BB >>>>> B
Heterezigot B >>>> BO >>>>> B
Heterezigot AB >>>> AB >>>>> AB
Homozigot OO >>>> OO >>>>> O
Örnek: Homozigot A kan grubuna sahip baba ve O kan grubu annenin çocuklarının kan grupları ne olabilir?
Baba Anne
AA OO
Çocukların kan grupları AO AO AO AO olacaktır.
Yani % 100 olasılıkla tüm çocukları A grubu,heterezigot olacaktır.
Yani doğacak her çocuğun %50 kız, % 50 erkek olma olasılığı vardır.
2-Altı parmaklı baba ile beş parmaklı heterezigot annenin çocuklarının beş parmaklı olma olasılığı nedir?
(Beş parmaklılık baskın karakter)
Baba Anne
bb Bb
Sonuç: Bb bb Bb bb
Doğacak çocukların
1/2 (%50 olasılıkla ) Bb beş parmaklı
1/2 (%50 olasılıkla ) bb altı parmaklı olacaktır.
Kan Grubu Kalıtımı
Tanımı Genotipi Kan grubu
Homozigot A >>>> AA >>>>> A
Heterezigot A >>>> AO >>>>> A
Homozigot B >>>> BB >>>>> B
Heterezigot B >>>> BO >>>>> B
Heterezigot AB >>>> AB >>>>> AB
Homozigot OO >>>> OO >>>>> O
Örnek: Homozigot A kan grubuna sahip baba ve O kan grubu annenin çocuklarının kan grupları ne olabilir?
Baba Anne
AA OO
Çocukların kan grupları AO AO AO AO olacaktır.
Yani % 100 olasılıkla tüm çocukları A grubu,heterezigot olacaktır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder