FEN BİLGİSİ DERS NOTLARI 2

FEN BİLGİSİ DERS NOTLARI 2
Fotosentez
Canlılar büyüyüp gelişebilmek için çeşitli besin maddelerine gereksinim duyar. İnsanlar ve hayvanlar kendi besinlerini kendileri ya¬pamazlar, hazır besinle beslenirler. Hazır besinle beslenen canlılara tü¬ketici (heterotrof) denir. Yeşil bitkiler kendi besinlerini kendileri ya¬par. Kendi besinini yapan canlılara üretici (ototrof) denir. Üretici ile tüketiciler arasında ayrıştırıcılar yer alır.
Yeşil bitkiler; kökleri ile topraktan su ve suda çözünmüş madensel maddeleri, yaprakları İle de havadan karbon dîoksidi alır. Aldıkları bu maddeleri yeşil yapraklarındaki klorofil yardımı île güneş ışığı altında organik besin maddelerine dönüştürür. Bu olaya fotosentez (karbon özümlemesi) denir Foto kelimesi ışık . enerjisi, sentez kelimesi ise birleştirme anlamlarını içerir. Bu manada fotosentez, ışık enerjisi ile su ve karbon dioksidin birleştirilerek besin oluşturulması olayını açıklar.

Eşitlikteki ok kimyasal değişmeyi ifade eder. Okun sol tarafı kimyasal değişmeye giren maddeleri, sağ ta¬rafı ise kimyasal değişme sonucu oluşan maddeleri gösterir.
Eşitlikte görüldüğü gibi fotosentez olayı için karbon dİoksİt, klorofil, su ve güneş ışığı gereklidir. Fotosentez, en yoğun olarak bitkilerin yapraklarında oluşur. Bitkilerin yeşil renkli kısımlarındaki hücreler¬de kloroplâst denilen organeller bulunur. Kloroplâstların içinde klorofil tanecikleri vardır. Bu tanecikler Güneş'ten gelen ışık enerjisini soğurarak kimyasal enerjiye dönüştürür. Bu nedenle fotosentez olayı gündüz olur. Işık şidde¬ti, karbon dioksit miktarı, sıcaklık, su miktarı fotosentezi belli bir değere kadar etkileyen faktörlerdir.
Fotosentezin Önemi
Yeryüzünde tüm canlıların kullandığı enerjinin kaynağı Güneş'tir. Güneş enerjisinin bitkilerce kullanımı fotosentezle olur. Fotosentezle bitkilerde depolanan enerji, kimyasal enerjidir ve bütün canlıların da enerji kay¬nağıdır. Bu nedenle hayatın devamı yeşil bitkilere bağlıdır. Çünkü yeryüzünde oksijen ve besin üreten bitkiler ile bunları tüketen diğer canlılar arasında karşılıklı madde ve enerji alış verişine dayanan bir düzen kurulmuştur. Bu düzenin devam ettirilmesi, doğanın ve çevrenin korunmasına bağlıdır. Tüketiciler yaşamlarını sürdürebilmek için yeşil bitkilerin yapmış olduğu organik besin maddelerine ihtiyaç duyar. Bu nedenle fotosentez olayı olmasaydı yaşam da olmazdı.
Görüldüğü gibi fotosentez ile solunum arasında mükemmel bir denge vardır Bu denge ile ha¬vadaki karbon dioksit ve oksijen oranı değişmez. Çünkü tüketiciler solunum yolu ile ne kadar oksijen tüketiyor¬larsa aynı şekilde fotosentez yapan bitkiler de o kadar oksijen üretir.

Mevsimlere göre bitkilerin yaşam etkinliklerinde değişiklikler gözlenir Meyvelerini olgun¬laştıran ve yapraklarını döken bitkilerin yaşam etkinlikleri yavaşlar. Bitkilerin yaşam etkinliklerinin azalması son¬baharda başlar, kış mevsiminin bitimine kadar devam eder. Bu süre içinde koşullar elverişli olmadığı için bitki¬ler fotosentez yapamaz. Çam, ardıç, sedir, köknar gibi yapraklarının tamamını dökmeyen bitkiler de kışın fotosentez yapamaz. Çünkü fotosentez olayı sadece yaprağa bağlı değildir. Sıcaklık, nem, güneş ışığı gibi etmenlerin de uygun olma¬sı gerekir.
ilkbaharla birlikte ısı, nem, güneş ışığı, toprağın havalanması gibi unsurlarla ortam elverişli hâle gelir. Bit-kiler yeniden yaşam etkinliklerini artırarak tomurcuklanır, yaprak oluşturur ve çiçek açar. Böylece büyüme ve gelişmeleri devam eder. Bitkiler, klorofil sayesinde güneş enerjisini kullanabileceği enerji biçimine dönüştürür. Bu enerji ile besinini sentezler, açığa çıkan oksijeni de havaya verir.
4. Doğaya Güzellik Katan Çiçek
Bitkilerin üremesini sağlayan organa çiçektir denir. Bitkinin diğer organları gibi çiçek de farklı görevleri
olan değişik bölümlerden oluşur. Çiçek, dıştan İçe doğru dört bölümde incelenebilir

Çiçeğin yeşil kısmını çanak yapraklar, renkli ve kokulu kısmını taç yapraklar oluşturur. İplik görünümündeki erkek organların ortasında şişkin, sürahi biçiminde dişi organ yer alır. Çanak ve taç yapraklar çiçeği korur. Taç yap¬raklar değişik renkli ve kokuludur. Bu özelliklerinden dolayı böcekleri çekerler ve tozlaşmaya yardımcı olurlar.
Çiçeklerin büyük çoğunluğu erkek ve dişi organı birlikte taşır. Kavak ve söğüt gibi bitkilerde ise dişi ve erkek¬ organ ayrı ayrı çiçeklerde bulunur.
Tam bir çiçeğin organları; çiçek sapı, çiçek tablası, çanak yaprak, taç yaprak, erkek ve dişi organlar olmak üzere değişik bölümlerde incelenebilir. Çiçek sapı çiçeği dala bağlar. Sapın ucundaki geniş yere çiçek tablası denir. Diğer organlar çiçek tablasına dizilmiştir.
Erkek organ çok sayıdadır ve dişi organın çevresinde yerleşmiştir. Erkek organ, sapçık ve bunun ucunda¬ki başçıktan oluşur. Başçıkta dört kese vardır. Bu keselerin içinde polen (çiçek tozu) bulunur. Kesecikler olgunlaşmca çiçek tozlan (polenler) çevreye yayılır. Dişi organ, çiçeğin tam ortasında olup çoğunlukla tektir. Dişi or¬gan tepecik, dişicik borusu ve yumurtalıktan oluşur. Dişi üreme hücreleri yumurtalıkta gelişir. Yumurtalıkta yumurta hücrelerinin geliştiği bîr ya da daha fazla tohum taslağı bulunur.
Tozlaşma ve Döllenme
Çiçek tozları gelişimini tamamladıktan sonra çiçek tozlarını bulunduran kesecik patlar. Etrafa yayılan çiçek tozları rüzgâr, kuşlar, böcekler, su ve insanların etkisiyle dişi organın tepeciğine taşınır. Çiçek tozlarının çeşitli etmenlerle erkek organ başçığından dişi organın tepeciğine taşınmasına tozlaşma denir. Tozlaşma aynı çiçeğin dişi ve erkek organları arasında gerçekleşebileceği gibi farklı çiçeklerin dişi ve erkek organları arasında da gerçekleşebilir
Dişi organın tepeciğine gelen çiçek tozlan (polenler), dişi orga¬nın salgıladığı kimyasal bir madde tarafından uyarılır. İçerisindeki dölleyici çekirdek (sperm) polen tüpünü oluşturur. Polen tüpü gelişerek yumurtalığa doğru uzanır. Oradaki yumurta hücresinin çekirdeği İle birleşir. Spermin yumurta hücresi ile birleşmesine döllenme denir. Döllenmiş yumurta hücresi de zigot adını alır. Zigot bölünerek çoğalır ve gelişip embriyoyu oluşturur. Yumurta çevresindeki hücreler de ge¬lişerek embriyo için gerekli besin maddesini (çeneği) oluşturur
Test
1. Aşağıdakilerden hangisi hem bitki hem de hayvan hücresinde bulunur?
A. sentrozom B. kloroplâst
C. DNA . D. lizozom

2. Aşağıdaki organallerden hangisi yalnızca bitki hücresinde bulunur?
A. mitokondri B. kloroplâst
C. endoplâzmik retikulum D. ribozom

3.Aşağıdakilerden hangisi hücre zarının görevlerindendir?
A. hücreye girecek maddeleri seçmek
B. protein sentezlemek
C. solunumu gerçekleştirerek enerji sağlamak
D. sindirimi gerçekleştirmek

4. Aşağıdakilerden hangisi akyuvar ile domates hücresinde farklıdır?
A. Mitokondri B. ribozom
C. endoplâzmik retikulum D. koful

5. Aşağıdakilerden hangisi kendi besinini yapamaz?
A. şapkalı mantar B. papatya
C. Maydanoz D. kaktüs
6. Aşağıdakilerden hangisi sıcak iklimde yetişen bir bitkinin yaprak türüdür?
A. parçalı yaprak B. geniş ayali yaprak
C. diken yaprak D. etli yaprak
7. Aşağıdaki hücre organallerinden hangisinin görevi yanlış verilmiştir?
A. ribozom - protein sentezi B. lizozom - hücre solunumu
C. sentrozom - hücre bölünmesi D. kloroplâst - fotosentez
8. Aşağıdakilerden hangisi hücrenin ana bölümlerinden değildir?
A. hücre zarı B. sitoplazma
C. sentrozom D. çekirdek



9. Çiçeğin İç kısmında bulunan dişi organda aşağıdakilerden hangisi bulun¬maz?
A. dişicik borusu C. sapçık B. tepecik D. yumurtalık

10. Aşağıdakilerden hangisi saçak köklü bir bitkidir?
A. Havuç B. turp
C. pancar D. arpa
11. Yeşil domates olgunlaştığı zaman kızarır. Bu olayı aşağıdaki organallerden hangisi gerçekleştirir?
A. plastitler B. ribozom
C. sentrozom D. endoplâzmik retikulum
12. Aşağıdakilerden hangisi hücre zarının yapısında bulunur?
A. Karbonhidrat B. protein
C. vitamin D. madensel tuz
13. Karanlık bir ortamda bulunan yeşil bitkide aşağıdaki olaylardan hangisi ger¬çekleşmez?
A. fotosentez B. solunum
C. madde iletimi D. boşaltım
14. Aşağıdakilerden hangisi hücre zarının özelliklerinden değildir?
A. canlıdır. B. esnektir.
C. tam geçirgendir. D. seçici geçirgendir.
15. Bir hücrede aşağıdakilerden hangisinin olması, o hücrenin hayvan hücresi olduğunu kanıtlar?
A. hücre zarı B. endoplâzmik retikulum
C. mitokondri D. Sentrozom
16 Canlılık olayları aşağıdakilerden hangisinde gerçekleşir?
A. Organ B. kalp
C. hücre D. doku
17. Aşağıdakilerden hangisinin görev yapmaması durumunda protein sentezi durur?
A. endoplâzmik retikulum B. sentrozom
C. plâstitler D. ribozom
18. Aşağıdakilerden hangisi bitki hücresinde glikoz yapımını etkiler?
A. kloroplâst B. koful
C. mitokondri D. kromozom

19.Aşağıdakilerden hangileri bitki ve hayvan hücresinde birlikte bulunmaz?
A. golgi cisimciği - endoplâzmik retikulum
B. kloroplasl - sentrozom
C. ribozom – mitokondri
D. koluf - ribozom

20 .Aşağıdakilerden hangisi hücre zarının özelliği değildir?
A. Yapısında protein molekülleri bulunur.
B. Canlıdır.
C. Tam geçirgendir.
D. Madde alışverişini gerçekleştirir.

21.Aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?
A. Bitki kofulları sayıca az fakat büyüktür.
B. Nükleik asitler, hem bitki hem hayvan hücresinde bulunur.
C. Lizozom, bitkisel hücrelerde bulunmaz.
D D .Hücredeki yaşamsal olaylar çekirdekte gerçekleşir.
22. Aşağıdakilerden hangisi canlının en küçük yapı birimidir?
A. Organ B. göz
C. hücre D. doku

23. Aşağıdakilerden hangisi hücrenin yönetim ve kalıtım merkezidir?
A. hücre zan B. sitoplâzma
C. çekirdek D. ribozom

24 Aşağıdakilerden hangisi bitki hücresinde bulunmaz?
A. Senlrozom B. lökoplâst
C. kloroplâst D, hücre zarı

25.Aşağıdaki organallerden hangisinin görevi yanlış olarak belirtilmiştir?
A. çekirdek – çoğalma
B. ribozom - protein sentezi
C.mitokondri - enerji üretimi
D. sentrozom - sindirim

26.
I. dokular
II. sistemler
III. organlar
IV. hücreler
Bir organiOrganizmanın oluşabilmesi için gerekli yapılar yukarıda verilmiştir. Olu¬-
şum sırası aşağıdakilerden hangisidir?
A. l -IV -II -III B. IV-I-II-III
C. IV-I-III-II D. l-IV-III-II




27. Aşağıdakilerden hangisi yeşil bitkilerin topraktan madensel madde alma¬sında en etkilidir? (1993 FL)
A. Solunum B. boşaltım
C. terleme D. fotosentez

28.Aşağıdakilerden hangisi çiçekti bir bitkinin özelliği değildir? (1994 AOL)
A. organik bileşiklerden enerji sağlama
B. sürekli büyüyebilme
C. ortamdaki karbondioksiti kullanma
D. kökleriyle organik maddeleri alabilme

29. Kök çeşitleri bakımında üçtü bir grup oluşturulduğunda, hangisi bu grubun dışında kalır? (1994 - DPY)
A. fasulye B.ebegei
C. lahana D. mısır

30Aşağıdaki uygulamalardan hangisi, bir çam bitkisinin boyca büyümesini en¬geller? (1994 DPY)
A. yan dallarının budanması
B. tepe tomurcuğunun koparılması
C. yan tomurcuklarının koparılması
D. genç dallarının uç kısımlarının kesilmesi

31. Aşağıdaki/erden hangisi diğerlerine göre daha gelişmiş yapıdadır? (1995 DPY)
A. karayosunu B. su yosunu
C. kaktüs D. eğrelti otu
32. Aşağıdakilerden hangisi çiçekli bitkidir?? (1996 DPY)
A. su yosunu B. kara yosunu
C. eğrelti otu D. buğday
33.Aşağıdakilerden hangisi su yosunu ile menekşe bitkisinin ortak özelliğidir? (1996 DPY)
A. klorofil taşıma B.tohum bulundurma
C. kök bulundurma D. eşeysiz çoğalma
34. Aşağıdakilerden hangileri çiçeklerde tozlaşmaya yardımcı olur? (1997 EML)
l. rüzgâr II. art lll.su
A. yalnız III B. l ve II
C. II ve III D. I- II ve III
35.Aşağıdakilerden hangisi çiçeksiz bitkidir? (1998 KUR)
A. Arpa B. buğday
C. fındık D. eğrelti otu
36 Aşağıdaki bitkilerin hangisinde iletim borusu yoktur? (1998 DPY)
A. eğrelti otunda B. papatyada
C. menekşede D. su yosununda
37 Çiçekli bitkilerde yaprakla ilgili olarak aşağıda verilen durumlardan hangisi bitkilerin ortama uyum sağlamasına bir örnek değildir? (1998 KOLEJ)
A. Dökülmesi B. damarlı olması
C. geniş ayali olması D. diken şeklinde olması
38 Bitki hücresinin karakteristik özelliklerini görmek isteyen bir öğrenci, aşağıdakilerden hangisini incelemelidir? (1998 LGS)
A. buğdaydaki emici tüy hücresini
B. nohut bitkisinin yaprak hücresini
C. fasulye bitkisinin taç yaprak hücresini
D. gül bitkisinin taç yaprak hücresini
39. Aşağıdakiierden hangileri bitkide, yaprağın görevidir? (1999 KUR)
I. gaz alışverişi yapma
II. fazla suyu dışarı atma
III. besin yapma
A. yalnızlll B. l -II
c. ıı-ııı D. ı-II-III
40. Hücredeki hayatsat olayların çoğu aşağıdakilerin hangisinde gerçekleşir? (1995 KUR)
A. sitoplâzmada B. Çekirdek öz suyunda
C. çekirdekçikte D. hücre zarında
41 Aşağıdakilerden hangisi akyuvar ile soğan zarı hücresinde farklılık göster¬mez? (1996 FL)
A. şekil B. zar yapısı
C. organel çeşidi D. koful sayısı ve büyüklüğü