ROMAN VE HIKAYE
H I K Â Y E
Ilk Çag Anadolu'sunda masal, ve tarihi olaylari anlatan eserlerle olusmustur. Orta Çagda özellikle Hindistan'da Binbir Gece Masallari saglam bir hikaye geleneginin varligini bildirmektedir. Bu gelenek, Arapça?dan yapilan çevirilerle Avrupa'ya masal, efsane, rivayetler sekliyle yayilmistir.
Hikâyeye bugünkü anlamda ilk edebi kimlik kazandiran Italyan yazar Boccacio'dur. XVI. Yüzyilda yazdigi Decameron adli eseriyle ilk öykü örnegini vermistir. Rönesans'in etkisiyle de XIX. Yüzyil edebiyatinin en yaygin türü olmustur.
Bizde, destanlar, halk hikâyeleri , ve masallarla eski bir temeli olan bu tür, XIV. Ve XV. Yüzyil-da '' Dede Korkut Hikâyeleri '' ile çagdas hikâye teknigine yaklasmistir.
XIX. yüzyilda Tanzimat?la gelen yeniliklerle birlikte batili anlamda ilk örnegini Ahmet Mithat Efendi ''Letaif-i Rivayet '' ( söylene gelen güzel seyler ) adli eserini yazarak vermis; ''Kisadan Hise'' ile bu türü gelistirmis, Sami Pasazade Sezai : ''Küçük Seyler'' adli eseriyle modern hikâyeyi olusturmustur. Bagimsiz bir tür olma özelligini ise Milli Edebiyat döneminde Ömer Seyfettin'le kazanmistir.
TANIMI : Yasanmis ya da yasanabilecek sekilde tasarlanmis olaylari kisilere bagli olarak belli bir yer ve zaman içinde anlatan türe hikâye diyoruz.
HIKÂYENIN UNSURLARI
1) OLAY: Hikâyede üzerinde söz söylenen yasanti ya da durumdur
2) KISILER: Olayin olusmasinda etkili olan ya da olayi yasayan insanlardir.
3) YER: Olayin yasandigi çevre veya mekândir.
4) ZAMAN : Olayin yasandigi dönem, an mevsim ya da gündür.
5) DIL VE ANLATIM : Hikâyenin dili açik, akici ve günlük konusma dilinden farkli olarak, etkili sözcük, deyim atasözü ve tamlamalarla zenginlestirilmis güzel bir dil olmalidir.
Anlatim ise: iki sekilde olur Hikâye kahramanlarindan birinin agzindan yapilan anlatim hikâyede birinci kisili anlatim ; yazarin agzindan anlatilanlar hikâyede üçüncü kisili anlatim.
HIKÂYEDE PLÂN:
Hikâyenin plani da diger yazi türlerinde oldugu gibi üç bölümden olusur; ancak bu bölümlerin adlari farklidir. Bunlar:
1) SERIM: Hikayenin giris bölümüdür.Bu bölümde olayin geçtigi çevre , kisiler tanitilarak ana olaya giris yapilir.
2) DÜGÜM : Hikayenin bütün yönleriyle anlatildigi en genis bölümdür.
3) ÇÖZÜM : Hikayenin sonuç bölümü olup merakin bir sonuca baglanarak giderildigi bölümdür
Ancak bütün hikayelerde bu plân uygulanmaz , bazi öykülerde baslangiç ve sonuç bölümü yoktur .Bu bölümler okuyucu tarafindan tamamlanir.
Ö Y K Ü Ç E S I T L E R I
Hikâye, hayatin bütünü içinde fakat bir bölümü üzerine kurulmus derinligi olan bir büyüteçtir. Bu büyüteç altinda kimi zaman olay bir plan içinde , kisi, zaman, çevre baglantisi içinde hikaye boyunca irdelenir. Kimi zaman da büyütecin altinda incelenen olay degil, hayatin küçük bir kesiti, insan gerçeginin kendisidir Bu da öykünün çesitlerini olusturur. Buna göre
. 1) OLAY ( KLASIK VAK?A ) HIKÂYESI : Bir olayi ele alarak, serim, dügüm, çözüm plâniyla anlatip bir sonuca baglayan öykülerdir. Kahramanlar ve çevrenin tasvirine yer verilir Bir fikir verilmeye çalisilir; okuyucuda merak ve heyecan uyandirilir. Bu tür, Fransiz yazar Guy de Maupassant ( Guy dö Mopasan) tarafindan yayginlastirildigi için ''Mopasan Tarzi Hikâye'' de denir
Bu tarzin bizdeki en önemli temsilcileri: Ömer Seyfettin, Refik Halit Karay, Hüseyin Rahmi Gürpinar ve Resat Nuri Güntekin'dir..
2) DURUM ( KESIT ) HIKÂYESI: Bir olayi degil günlük yasamin her hangi bir kesitini ele alip anlatan öykülerdir Serim, dügüm, çözüm planina uyulmaz Belli bir sonucu da yoktur. Merak ve heyecandan çok duygu ve hayallere yer verilir; fikre önem verilmez, kisiler kendi dogal ortamlarinda hissettirilir. Olaylarin ve durumlarin akisi okuyucunun hayal gücüne birakilir.
Bu tarzin dünya edebiyatinda ilk temsilcisi Rus yazar Anton Çehov oldugu için ''Çehov Tarzi Hikâye'' de denir.
Bizdeki en güçlü temsilcileri : Sait Faik Abasiyanik, Memduh Sevket Esendal ve Tarik Bugra'dir
3) MODERN HIKÂYE : Diger öykü çesitlerinden farkli olarak, insanlarin her gün gördükleri fakat düsünemedikleri bazi durumlarin gerisindeki gerçekleri, hayaller ve bir takim olaganüstülüklerle gösteren hikâyelerdir.
Hikâyede bir tür olarak 1920?lerde ilk defa batida görülen bu anlayisin en güçlü temsilcisi Fransiz Kafka?dir Bizdeki ilk temsilcisi Haldun Taner?dir. Genellikle büyük sehirlerdeki yozlasmis tipleri, sosyal ve toplumsal bozukluklari , felsefi bir yaklasimla, ince bir yergi ve yer yer alay katarak, irdeler biçimde gözler önüne serer.
R O M A N
Latince?de, ?yazi? anlamina gelen bir sözcüktür Roma?da bozulmus latince?ye verilen ad olarak kullanilirken daha sonra yasanmis bir olayi hikâye etme anlaminda kullanilmaya baslanmis; çagimizda ise, öykü türünün her yönüyle gelismis sekline ?roman denmistir.
Yani yasanmis ya da yasanabilir olaylari, yer, zaman, çevre ve insan unsurlarina dayanarak, genis bir bakis açisiyla anlatan yazi türüne ROMAN diyoruz.
ÖZELLIKLERI:
1) Konusu insan ve dünyadir.
2) Gerçek yasami yansitmaya çalisir.
3) Anlattigi olay, çevre ve kisiler, yasamdan alinir
4) Olay ve kisileri ayrintili anlatma, tahlil ve tasvirlere çok yer verme, bir ana olay etrafinda bir çok küçük olaya yer verme bakimindan hikâye türünden ayrilir
Roman türünün ilk örnegini ilk defa XVI. Yüzyilda Ispanyol yazar Miguel de Cervontes ( Misel dö Servantes) ? Don Kisot? adli esriyle vermistir XVII. Yüzyilda Madema de la Fayette : ?Princesse de Clevs ? adli eseriyle onu takip etmis; XIX. Yüzyilda gelisen romantizm verealizm akimlari bu tütün de gelismesinde etkili olmustur..
Türk Edebiyatinda daha önceleri bu türün yerini tutan MESNEVILER vardi Batili anlamdaki roman türü bizde önce çevirilerle baslar.
Ilk olarak Yusuf Kâmil Pasa Fransiz yazar Fenelon?dan ?Telmaque?adli esri çevirmis ; sonra Wictor Hugo?dan ?Sefiller?, Daniel Defo?dan ?Robinsun Crosoe? ve Alexandre Dumas ?dan ?Monte Criesto? çevrilmistir.
Bizde ilk yerli romani Semsettin Sami : ?Taassuk u Talat ve Fitnat adli eseriyle vermistir.
Daha sonra Namik Kemal ?Intibah ? adli eseriyle ilk edebi roman örnegini Halit Ziya Usakligil ?Mai ve SIYAH ?la ilk modern roman örnegini vermislerdir. Bunlari ?Araba Sevdasi ? adli romaniyla Hüseyin Rahmi , ?Eylül? adli romaniyla Mehmet Rauf takip eder .
Milli Mücadele döneminde Halide Edip ?Atesten Gömlek ?, ?yaban?. Resat Nuri ?Çalikusu ? romanlariyla bu türü mükemmele ulastirir.
ROMAN ÇESITLERI
A ) KONULARINA GÖRE
1 ? Tarihi Roman : Tarihteki olay ya da kisileri konu alan romanlardir. Yazar tarihi gerçekleri kendi hayal gücüyle birlestirerek anlatir.
Ilk örnegini Valter Scolt ?Vaverley ? adli eseriyle vermis. Bunu Gogol ,?Toros Bulba ?, W. Hugo ?Nöturdam de Paris ? , A. Dumas ?Monte Criestove Üç Silhsörler? le takip eder
Türk edebiyatinda ilk örnegi N. Kemal?in ?Cezmi ? romanidir. N. ADSIZ?in ?Bozkurtlar ?;T Bugra ?Küçük Aga ?, Küçük Aga Ankara'da? K. Tahir?in Yorgun Savasçi?. ?Devlet Ana? bu tür romanlardir.
2 - Macera Romani:Günlük hayatta her zaman rastlanmayan, sasirtici, sürükleyici, esrarengiz olay-lari anlatan romanlardir ?Serüven Romanlari? da denir. Bir arastirma ve izlemeyi anlatan ?Polisiye Roman ?, alisilmisin disinda uzak yerleri ve yasamlari anlatan? Egzotik Romanlar? da bu gruba )- girer.
Dünya edebiyatinda R. L. Stevensin?in ?Hazine Adasi?. D. Defo?nun ?Rabinson Cruse? R . Kiplink?in ?Cangel?; Türk edebiyatinda A. Mithat Efendinin ?Hasan Mellah ? . ?Dünyaya Ikinci Gelis?, Peyami Safa?nin ? Cingöz Recai ? bu türün en taninmis örnekleridir.
3) Sosyal Roman : Insan yasaminn sinirsiz kültür birikimi içinde yer alan ve insani derinden etkileyen toplumsal, siyasi olaylar, inançlar, gelenek ve görenekleri bazen elestirisel, bazen de bilimsel açidan ele alip anlatan romanlardir
Dünya edebiyatinda : W. Hugo?nun ?Sefiller ?, Tolstoy?un ?Suç ve Ceza?; Türk edebiyatinda Namik Kemal?in ?Intibah ?,R. M. Ekrem?in Araba Sevdasi ? A. M. Efendinin ?Felatun Bey Ile Rakim Efendi bu tür romanlardir.
Bir fikri savunup bilimsel verilerle olaya yaklasan ?Tezli Roman ?( Yakup Kadri?nin ?Yaban? romani gibi.) ; toplumdaki inanç ve gelenekleri anlatan Töre Romani? ( Halide Edip ? Sinekli Bakkal) bir olayi elestirisel yaklasimla anlatan ?Yergi Romani ? (Y Kemal?in Ince Memet ? ) ; belli bir yerin özelliklerini anlatan ?Mahalli Roman ( F. Baykurrt?un ? Yilanlari Öcü ?) sosyal romanin çesitleridir
( 4)- Psikolojik Roman : Tahlil Romani ) : Dis alemdeki olaylardan çok , kahramanlarin iç dünyasini, ruh hallerini ele alarak kisilerin toplumla iliskilerini, bunlarin birbirinden nasil etkilendiklerini anlatan romanlardir.
Ilk örnegi: Madame de La Fayette?nin ?Prencesse de Clevs? Adli romandir.
Bizde Mehmet Rauf?un ?Eylül? ilk örnektir. Peyami Safa?nin ?Matmazel Noralya?nin Koltugu?, ?Bir Tereddütün Romani ?, ?Dokuzuncu Hariciye Kogusu ? bu türdendir.
5) Otobiyografik Roman: Yazarin kendi yasamin anlattigi romanlardir. Dünya edebiyatinda Alfonse Dode?nin ?Küçük Seyler ? , bizim edebiyatimizda: Y. Kadri Karaosmanoglu?nun ?Anamin Kitabi ?. P. Safa?nin ?Dokuzuncu Hariciye Kogusu?bu türün örnekleridir.
NEHIR ROMAN : Bir kisinin, bir toplumun hayatindaki gelismeleri ya da tarihi bir olayi birden fazla cilt halinde anlatan romanlardir.
Tarik Bugra'nin Küçük Aga, Küçük Aga Ankara'da , Firavun Imani; Nihal Adsizin Bozkurtlar , Bozkurtlarin Ölümü, Bozkurtlar Diriliyor romanlari gibi.
B) KONULARIN ISLENISINE GÖRE ROMANLAR:
1 Romantik Roman . Romantik akima uygun olarak, duygu ve hayallerin ön plânda oldugu romanlardir.( Intibah Eylül, Mai Ve Siyah gibi )
2 Realist Roman : Gerçekçi akima uygun olarak gözlem ve deneyimin duygu ve hayalden daha ön plânda oldugu akimdir Ilk örnegi R. M. Ekrem?in ?Araba Sevdasi ?.
3 Natüralist Roman: Bilimsel arastirmalara bagli kalarak kahramanlarini gözlemlerle seçen romanlardir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder