Hakimiyetin Kaynağına Göre Yönetim Biçimleri 6. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Notları

HÂKİMİYETİN KAYNAĞINA GÖRE YÖNETİM BİÇİMLERİ

- Monarşi (Mutlakıyet): Tek kişinin egemenliğine dayanan yönetim biçimidir. Kralların sözü geçer sadece.
- Oligarşi: Ufak bir azınlığın(gurubun) ülkeyi yönetmesidir.
-Aristokrasi: Soylu sayılan sınıfın ülkeyi yönetmesidir.
- Teokrasi: Ülkenin dini kurallara göre yönetilmesidir.
- Cumhuriyet: Milletin kendini yönetecekleri seçtiği bir yönetimdir. Günümüzde en çok olan devlet yönetim şeklidir.
- Feodalite: Ortaçağda zengin toprak sahiplerinin yönetimine dayanan yönetim biçimidir.
- Diktatörlük: Monarşiye benzer bu yönetimde de tek kişinin geniş yetkileri vardır. Yakın zamana kadar Irak’ta Saddam Hüseyin ülkeyi bu yönetimle yönetiyordu.

Monarşi

• Tüm yetkilerin ve güçlerin tek kişide toplanmasıdır.
• Seçim dışı yöntemler kullanılır.
• Yetki, genellikle miras yoluyla (babadan oğula- saltanat) geçer ve tek bir kişide toplanır.
Bu kişi kral, prens, padişah, çar olabilir
• Bu kişinin emirleri tartışılmaksızın kabul edilir.
• Yasama, yürütme ve yargı yetkileri bu kişinin elindedir. Kimseye hesap vermez.
Geçmişte monarşi ile yönetilen ülkeler; Roma İmparatorluğu, Rusya, İngiltere Osmanlı Devleti, Fransa. Günümüzde ise Suudi Arabistan, Fas, Birleşik Arap Emirlikleri, Ürdün, İngiltere, İspanya, Hollanda, Japonya monarşik devletlerdir.

Oligarşi

• Belli bir sınıfın, grubun ya da küçük bir azınlığın egemenliği ve yönetimi altında tutulan yönetim şeklidir.
• Asiller meclisi vardır. Bu meclis krala yaptırım uygulayabilir.
• Meclisin kararlarına uymayan kral görevden alınabilir
• Kral yetkilerini bu meclisten alır
Geçmişte oligarşi(aristokrasi) ile yönetilen ülkeler; Eskiçağ’da Roma
Yunanistan



Teokrasi



• Bir ülkedeki siyasal yapılanma, devletin yönetim organları tüm siyasal ilişkilerin dinîkurallara göre düzenlenip yürütüldüğü yönetim biçimidir.
Geçmişte teokrasi ile yönetilen ülkeler; Osmanlı Devleti, Emeviler, Abbasiler. Günümüzde İran, Vatikan, İsrail teokratik devletle­re örnek olarak gösterilebilir.



Cumhuriyet



• İnsanların eşitliğe, seçme ve seçilme hakkına sahip olduğu yönetim biçimidir.
Yönetim ve güç halkın kendisinin seçtiği kişilere aittir.
Yöneticiler millet tarafından belirli süreler için seçilir.
Kişilerin vazgeçil­mez hak ve hürriyetleri vardır.
• Yasaların üstünlüğü vardır. Buna herkes uymak zorundadır.
• Halk memnun olmadığı yöneticileri seçimle değiştirebi­lir• Türkiye, Amerika Birleşik Devletleri, Almanya, Fransa, 

Diğer Yönetimler:


Tarihten Günümüze Demokrasi:
- Ilk çağlarda demokrasi fazla gelişmemişti. Bu dönemde insan haklarını ve demokrasiyi Aristo, Sokrates, Eflatun gibi Sofistler (düşünürler) geliştirmeye çalışıyordu.
- Roma’da yazılı kanunlar hazırlandı. (12 Levha kanunları )
- Orta Çağda Ingiltere Kralı Yurtsuz John Manga Carta Libertatum ( Büyük Özgürlük Bildirisi) yayınlayarak kralın yetkilerini azda olsa kısıtladı.
- Johann Gutenberg’in matbaayı icadı ile insanlar arasında düşünce ve bilgi paylaşımı hızlandı.
- Avrupa’da Reform, Rönesans ve Aydınlanma hareketleri ile demokrasi ve özgürlükler gelişti.
- Faransız Insan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi ile özgürlük , eşitlik, adalet, ulusçuluk gibi kavramlar tüm dünyaya yayıldı.
- Birleşmiş Milletlerin yayınladığı Insan Hakları Evrensel Bildirgesi ile insan hakları ve demokrasi hızla gelişti.
- Günümüzde 192 ülkenin 120′si demokrasi ile yönetilmektedir.
- Ülkemizde M. Kemal 23 Nisan 1920′de TBMM’yi açtı. 29 Ekim 1923′te Cumhuriyeti ilan etti. Böylece Türkiye çağdaş ve insan haklarına uygun bir yönetime geçmiş oldu.

Insan hakları:
- Insanların doğuştan gelen ve toplumda daha iyi yaşaması için olması gereken haklara biz insan hakları diyoruz. Yaşama , eğitim, sağlık, seyahat ve yerleşme, düşünme hakları gibi.
- Günümüzdeki insan haklarının oluşması kolay olmamıştır. Ilk çağlarda insanların çoğu hakları yoktu. Krallar ve diğer yöneticiler istediği gibi davrana biliyor ve insanlar köle olarak satılabiliyordu. Zamanla demokrasi ve insan hakları gelişti ve günümüzdeki insan hakları oluştu.
- Insan haklarını ülkelerde anayasalar koruma altına alır. Ayrıca uluslar arası kuruluşların ortak hareketiyle insan haklarını koruyacak belgeler de yayınlanmıştır. Insan Hakları Evrensel Bildirgesi, Çocuk Haklarına Dair Sözleşme, Avrupa Insan Hakları Sözleşmesi gibi¦ Bu belgeleri imzalayan ülkeler oradaki şartlara uymak zorundadır.

Insan hakları ile ilgili bazı önemli olaylar
- Tarihte bilinen ilk yasalar Sümer Kralı Urgakina tarafından hazırlanmıştır.
Hamburabi Yasaları Babil kralı Hamburabi tarafından hazırlanmıştır. Kana kan göze göz (kısasa kısas) ilkelerine dayanır.(Mö:1795-1750)
- Peygamberimiz Hz. Muhammed ölmeden önce yaptığı Veda Hutbesinde toplum kurallarından bahsetmiştir.(632)
- Orta Çağ’da. Manga Carta insan hakları için önemli bir adım olmuş (1215)
- Osmanlı devletinde Kanuni Sultan Süleyman kanunlar hazırlayarak insan haklarını korumaya çalışmıştır. (1520-1566)
- Faransız Insan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi ile özgürlük , eşitlik, adalet, ulusçuluk gibi kavramlar tüm dünyaya yayıldı.(1789)
- Osmanlı devletinde Kanun-i Esasi ile insan haklarında önemli gelişme oldu. Halk ilk defa yönetime katıldı. (1876)
- Insan Hakları Evrensel Beyannamesi ile insan hakları tüm dünyada hızla yayılmaya ve korunmaya başladı. (1948)
- Avrupa Insan Hakları Sözleşmesi ile Avrupa devletleri de insan hakları için önemli bir adım attı. (1950)

- Temel Haklarımız:
-Insanların yaşaması için gereken haklardır. Temel haklar üç kısıma ayrılır:
1- Kişi hakları: Yaşama, düşünme, yerleşme,özgür olama, mülk edinme gibi doğuştan olan haklardır.
2- Sosyal ve Ekonomik Haklar: devletin kanunlarla insanların daha iyi yaşaması için sağladığı haklardır. Sağlık hakkı, eğitim hakkı, çalışma hakkı, sosyal güvenlik hakkı, sendika kurma hakkı gibi.
3- Siyasi haklar: Ülke yönetimine katılmamızı sağlayan haklardır. Seçme ve seçilme hakkı, siyasi faaliyette bulunma hakkı, dilekçe hakkı, vatandaşlık hakkı gibi.

Tarihte Türk Kadın Hakları
-Ilk Türk devletlerinde Hatun Kurultaya katılırdı.
-Tek eşlilik vardı.Evlenme ve boşanmada kadının da söz hakkı vardı.
-Islamiyetle birlikte, Islamiyetin yanlış yorumlanması ile birlikte kadınlar haklarının çoğunu kaybetmiştir.
Ilk kez 1913′te Türk kadını sanayide çalışmaya başladı.
-Kurtuluş Savaşı’nda kadınlarımızın katkısını kimse inkar edemez.
-1932′ kadınlara yerel seçimlerde sadece oy kullanma hakkı,1933′de muhtar olma hakkı, 1934′ de seçme ve seçilme hakkı verildi.1934′de 17 kadın milletvekili meclise girdi.
-Türkiye 1985′de Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesini’ kabul etti.

Anayasalarımız:1921,1924,1961,1982
Anayasamızın ilk üç maddesi değiştirilemez,değiştirilmesi dahi teklif edilemez.(1-Yönetimin cumhuriyet olduğu, 2-Laik,sosyal bir hukuk devleti olduğu, Atatürk milliyetçiliğine dayanması 3-Bayrak,milli marş,başkent,dil)anada demokratik devletlerdir