Çok Partili Hayata Geçiş - 8. Sınıf İnkılap Tarihi Ders Anlatımları

ÇOK PARTİLİ HAYATA GEÇİŞ

İlk TBMM'de Gruplar

Ø İlk TBMM'de bütün milletvekillerinin ortak amacı vatanın iş­galden kurtarılması olduğu için partileşmeye gidilmedi.
Ø İlk TBMM'de Islahat Grubu, İstiklal Grubu, Tesanüt Grubu gi­bi gruplar vardı.
Ø Mustafa Kemal Paşa'nın öncülüğünde Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Grubu kuruldu.
Ø Mustafa Kemal Paşa taraftarlarına I. Grup, karşı olanlara ise II. Grup dendi. II. Grup saltanat ve hilafet taraftarı idi.

HALK PARTİSİ'NİN KURULUŞU 9 Ağustos 1923

Ø Mustafa Kemal Paşa'nın öncülüğünde Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk grubu temel alınarak kuruldu.
Ø Parti 1923-1950 yılları arasında tek başına iktidarda kaldı.
Ø Bu süre içinde;
ü Mustafa Kemal Paşa 1923- 1938
ü İsmet İnönü 1938-1950
ü hem cumhurbaşkanlığı hem de genel başkanlık yaptılar.
ü Yapılan inkılaplar parti programına dayanarak gerçekleştiril­miştir.
ü Halk partisi ekonomide devletçiliği savunmuştur.
ü Türkiye'de kurulan ilk siyasi partidir.
ü Halk partisi 14 Mayıs 1950'de yapılan seçimleri kaybetti ve yönetimi Demokrat Parti aldı.

ORDUNUN SİYASETTEN AYRILMASI 10 Aralık 1924

ü ve II. TBMM döneminde milletvekilliği ile komutanlık aynı kişide bulunabiliyordu.
ü Mustafa Kemal Paşa ittihatçılarda gördüğü ordu-politika ilişki­sinin Cumhuriyet döneminde de devam etmesini istemiyordu.
ü 1924 yılı Ekim ayı sonlarında Kazım Karabekir Paşa, Ali Fu­at Paşa, Refet Paşa gibi komutanlar birliklerinin başından ay­rılarak Ankara'ya geldiler. Bu gelişmeler üzerine milletvekilli­ğiyle askerliğin aynı kişide bulunamayacağına dair kanun ka­bul edildi.
ü Böylece ordu siyasetten ayrıldı.

TERAKKİPERVER CUMHURİYET PARTİSİ 17 KASIM 1924

Ø Partinin genel başkanı Kâzım Karabekir Paşa'dır.
Ø Kurucuları milli mücadelenin önde gelen isimleridir. Rauf (Or-bay) Bey, Ali Fuat (Cebesoy) Paşa, Refet (Bele) Paşa, Ad­nan (Adıvar) Bey gibi
Ø Türkiye'de Halk partisinden sonra kurulan ikinci parti, Cum­huriyetin ilanından sonra kurulan ilk partidir.
Ø İlk muhalefet partisidir.
ð Ekonomide liberal düşünceyi savunmuştur.
ð Dini inançlara saygılı olmayı ilke olarak kabul etmiştir.
Ø Terakkiperver Cumhuriyet Partisi'nin muhafazakar ve dini inanç!ara saygılı bir siyaset izlemesi yeni rejime karşı olanla­rın bu partide yer almalarına neden oldu.
Ø Terakkiperver Cumhuriyet partisi Şeyh Said isyanı ile ilgisi olduğu gerekçesiyle kapatıldı. (5 Haziran 1925)
Ø Çok partili hayata geçişte ilk deneme başarısızlıkla sonuçlandı.

ŞEYH SAİD İSYANI 13 ŞUBAT 1925

SEBEPLERİ
Ø Şeyh Said'in yeni rejime karşı olması
Ø İngilizlerin kışkırtmaları
Ø Terakkiperver Cumhuriyet Partisi'nin kurulması
ü Diyarbakır'da başlayan isyan çok geniş bir alana yayıldı.
ü İsyanı bastıramayan Fethi (Okyar) Bey hükümeti istifa etti, yeni hükümeti İsmet Paşa kurdu.
ü Alınan tedbirlerle Şeyh Said isyanı bastırıldı.


SONUÇLARI
ü Takrîr-i Sükun Kanunu çıkarıldı. (4 Mart 1925)
- Bu kanunla basına sınırlama getirildi.
- Hükümetin eleştirilmesi yasaklandı.
- Bu kanun 1929'a kadar yürürlükte kaldı.
ü İsyan bölgelerine İstiklal mahkemeleri gönderildi.
ü Yeni rejime yönelik ilk isyandır.
ü Terakkiperver Cumhuriyet Partisi kapatıldı.
ü İlk demokrasi denemesi başarısızlıkla sonuçlandı.
ü İngiltere Musul konusunda önemli bir avantaj elde etti.

MUSTAFA KEMAL PAŞA'YA SUİKAST GİRİŞİMİ 16 HAZİRAN 1926

ü Eski ittihatçılarla yeni rejime karşı olanlar Mustafa Kemal Pa­şa'ya bir suikast düzenleyerek iktidarı ele geçirmeyi planladı­lar.
ü Suikast yeri olarak İzmir seçildi.
ü Suikast gerçekleşmeden ortaya çıkarıldı.
ü Olayı planlayanlar İzmir İstiklal mahkemesinde yargılanarak ağır cezalara çarptırıldılar. .
ü Mustafa Kemal Paşa "Benim naçiz vücudum elbet bir gün toprak olacaktır. Fakat Türkiye Cumhuriyeti ilelebet payidar kalacaktır." demiştir.

SERBEST CUMHURİYET PARTİSİ 12 AĞUSTOS 1930

ü 1929'da bütün dünyada başlayan ekonomik bunalım Türki­ye'yi de etkiledi.
ü İktidardaki Cumhuriyet Halk Partisi'ne karşı tepkiler artmaya başladı.
ü İktidar partisinin denetlenebilmesi ve demokrasinin tam ola­rak yerleşebilmesi için yeni bir partiye ihtiyaç duyuldu.
ü Mustafa Kemal Paşa'nın isteğiyle Fethi (Okyar) Bey'in baş­kanlığında Serbest Cumhuriyet Partisi kuruldu.
ü Serbest Cumhuriyet Partisi ekonomide liberalizmi savunu­yordu.
ü Zamanla partiye inkılap karşıtları girmeye başladı.
ü Fethi Bey kontrolü kaybedeceğini anlayınca partiyi feshetti. (17 Kasım 1930)

MENEMEN OLAYI 23 Aralık 1930

ü Derviş Mehmet ve adamları Menemen'de olay çıkardılar.
ü Olayı bastırmak isteyen asteğmen Kubilay öldürüldü.
ü Alınan tedbirlerle isyan bastırıldı.
ü Olayı çıkaranlar İstiklal mahkemelerinde yargılanarak ağır cezalara çarptırıldılar.
ü Menemen olayı rejime yönelik ikinci harekettir.
ü Serbest Cumhuriyet Partisi'nin feshedilmesindeki haklılık an­laşılmıştır.
ü 1946'ya kadar çok partili hayata geçilmesi gecikmiştir.

ÇOK PARTİLİ HAYATA GEÇİLEMEMESİNİN SEBEPLERİ

ü Yeni rejimin yerleştirilmek istenmesi
ü Halkın çok partili hayata hazır olmayışı
ü Yeni bir dünya savaşının çıkma ihtimali
ü Lozan'dan kalan bazı sorunların çözülmek istenmesi (Hatay-Boğazlar)

ÇOK PARTİLİ HAYATA GEÇİŞ 1946

Ø II. Dünya savaşından sonra bir çok ülkede demokrasi hakim olmaya başladı.
Ø Savaşı kazanan ülkeler de demokrasi ile yönetilen ülkelerdi,
Ø Dünya barışını korumak için savaştan sonra Birleşmiş Millet­ler kuruldu.
Ø Türkiye'nin de dünya devletleri içerisinde yerini alabilmesi için çok partili hayata geçmesi gerekiyordu.
Ø 1946'da Cumhuriyet Halk Partisi'nden ayrılan Adnan Mende­res, Celal Bayar, Refik Koraltan ve Fuat Köprülü Demokrat Parti'yi kurdular.
Ø 1946'da "açık oy, gizli sayım" sistemine dayalı yapılan seçimi Cumhuriyet Halk Partisi kazandı.
Ø 14 Mayıs 1950'de "gizli oy, açık sayım" sistemiyle yapılan se­çimi Demokrat Parti büyük bir çoğunlukla kazandı.
Ø Demokrat Parti 1950-1960 yılları arasında Türkiye'yi idare etti.
Ø Bu dönemde Cumhurbaşkanı - Celal Bayar, Başbakan - Adnan Menderes TBMM Başkanı - Refik Koraltan